Στη Βουλή κατατέθηκε το σχέδιο νόμου του Υπουργείου Δικαιοσύνης «Παρεμβάσεις στον Ποινικό Κώδικα και τον Κώδικα Ποινικής Δικονομίας για την επιτάχυνση και την ποιοτική αναβάθμιση της ποινικής δίκης – Εκσυγχρονισμός του νομοθετικού πλαισίου για την πρόληψη και την καταπολέμηση της ενδοοικογενειακής βίας»
Με το υπόψη σχέδιο νόμου, εισάγονται παρεμβάσεις στον Ποινικό Κώδικα (ν.4619/2019) και στον Κώδικα Ποινικής Δικονομίας (ν.4620/2019), ρυθμίζονται λοιπά θέματα αρμοδιότητας του Υπουργείου Δικαιοσύνης και εξειδικεύεται ο σκοπός και το αντικείμενο των προτεινόμενων ρυθμίσεων.
Ειδικότερα:
Ι. Τροποποιείται ο Ποινικός Κώδικας και οι κυριότερες μεταβολές εντοπίζονται στα ακόλουθα σημεία:
1. α. Ορίζεται ότι οι ελληνικοί ποινικοί νόμοι εφαρμόζονται σε πράξεις που τελούνται σε πλοία που φέρουν την ελληνική σημαία ή αεροσκάφη που έχουν την ελληνική εθνικότητα, ανεξάρτητα από το δίκαιο του τόπου τέλεσης αυτών.
β. Συμπληρώνεται ο κατάλογος αδικημάτων στην αλλοδαπή τα οποία τιμωρούνται πάντοτε με τους ελληνικούς νόμους.
γ. Αυξάνεται το ανώτατο όριο της πρόσκαιρης κάθειρξης και προσαρμόζονται ανάλογα λοιπές διατάξεις.
Επανακαθορίζεται ο χρόνος κράτησης σε ειδικό κατάστημα κράτησης νέων.
δ. Προστίθεται στα μέτρα ασφάλειας και η απέλαση αλλοδαπού και καθορίζεται το πλαίσιο εκτέλεσης του μέτρου αυτού.
ε. Καταργείται ο προσδιορισμός της χρηματικής ποινής σε ημερήσιες μονάδες και ο υπολογισμός του ύψους αυτών σε χρήμα. Εφεξής, προβλέπονται:
– η απευθείας επιμέτρηση της χρηματικής ποινής σε χρήμα και το κατώτατο και ανώτατο όριο αυτής, ανάλογα με την κατηγορία των αξιόποινων πράξεων,
-τα κριτήρια υπολογισμού του ύψους της χρηματικής ποινής, το πλαίσιο μετατροπής της ποινής φυλάκισης σε χρήμα καθώς και η μη επιβολή προσαυξήσεων, κατά τα ειδικότερα οριζόμενα,
– η επιμέτρηση της ποινής της παροχής κοινωφελούς εργασίας σε χρήμα. (άρθρα 1 – 18)
2. α. Τίθενται αυστηρότερες προϋποθέσεις για:
-την αναστολή εκτέλεσης της ποινής, προσδιορίζονται δε οι περιπτώσεις που το δικαστήριο διατάσσει την πραγματική έκτιση μέρους της ποινής ή εξ ολοκλήρου σε σωφρονιστικό κατάστημα,
– την αναστολή και εξάλειψη παρεπόμενων ποινών,
– την υπό τον όρο της ανάκλησης απόλυση καταδικασθέντων.
β. Διευρύνονται οι περιπτώσεις που επιτρέπεται η κατ’ οίκον έκτιση της ποινής φυλάκισης με ηλεκτρονική επιτήρηση, κατόπιν αίτησης του καταδικασθέντος, με την πρόβλεψη ότι ο τελευταίος αναλαμβάνει και προκαταβάλλει το κόστος των απαιτούμενων ηλεκτρονικών μέσων.
γ. Διώκονται πάντοτε αυτεπαγγέλτως τα εγκλήματα σε βάρος του νομικού προσώπου του ελληνικού Δημοσίου, των ν.π.δ.δ. ή των ο.τ.α.
δ. Προστίθενται στα αναμορφωτικά μέτρα που επιβάλλονται σε ανηλίκους, η παρακολούθηση ειδικών εκπαιδευτικών, καλλιτεχνικών ή πολιτιστικών προγραμμάτων σε κρατικούς ή ιδιωτικούς φορείς και προγραμμάτων αθλητισμού καθώς και η συμμετοχή σε αθλητικά σωματεία.(άρθρα 19 – 30)
3.α. Θεσπίζονται νέα αδικήματα (π.χ. παραβίαση περιορισμών διαμονής) και επεκτείνεται το ρυθμιστικό πεδίο ήδη προβλεπόμενων αδικημάτων (π.χ. διατάραξη λειτουργίας υπηρεσίας, πρόκληση και προσφορά για τέλεση εγκλήματος, δωροληψία και δωροδοκία υπαλλήλου, επικίνδυνη οδήγηση, υλικό παιδικής πορνογραφίας, πορνογραφικές παραστάσεις ανηλίκων).
β. Ενισχύεται το πλαίσιο ποινής για συγκεκριμένα αδικήματα, με τη (ν):
-θέσπιση νέων ποινών (π.χ. δήμευση της περιουσίας αυτουργού και συμμέτοχων στο αδίκημα εμπρησμού σε δάσος, κατόπιν πραγματογνωμοσύνης για τον υπολογισμό του ύψους της ζημίας που προκλήθηκε),
-αυστηροποίηση υφιστάμενων ποινών (π.χ. αύξηση κατώτατου ορίου ποινής για το αδίκημα ανθρωποκτονίας από αμέλεια),
– πρόβλεψη νέων χρηματικών ποινών ή τον επανακαθορισμό υφιστάμενων (π.χ. για τα αδικήματα δωροληψίας, δωροδοκίας πολιτικών προσώπων, υπαλλήλων και λειτουργών, εμπρησμού και εμπρησμού σε δάση, κλοπής),
-απαγόρευση αναστολής εκτέλεσης και μετατροπής ποινών (π.χ. για τα αδικήματα παραβίασης περιορισμών διαμονής, εμπρησμού σε δάση). (άρθρα 31 – 60)
ΙΙ. Τροποποιείται το άρθρο 25 του ν. 1882/1990 για το αδίκημα της μη καταβολής χρεών προς το Δημόσιο και τρίτους και ορίζεται ότι για τον υπολογισμό της ευθύνης του προσώπου, συμπεριλαμβάνονται στον σχετικό πίνακα χρεών και τα χρέη από τη μη εκτέλεση χρηματικών ποινών, με τους τόκους και τις λοιπές επιβαρύνσεις τους. (άρθρο 61)
ΙΙΙ. Επέρχονται τροποποιήσεις στον Κώδικα Ποινικής Δικονομίας.
Συγκεκριμένα:
α. Επανακαθορίζονται, μεταξύ άλλων, προς τον σκοπό επιτάχυνσης της επεξεργασίας και της εκδίκασης των ποινικών υποθέσεων:
– τα δικαστήρια που δικάζουν τα κακουργήματα, με την κατάργηση του πενταμελούς εφετείου κακουργημάτων,
-η καθ’ ύλην αρμοδιότητα του μονομελούς εφετείου, του τριμελούς εφετείου και του μονομελούς πλημμελειοδικείου,
-οι περιπτώσεις διενέργειας προανάκρισης και ποινικής διαπραγμάτευσης,
-ζητήματα που αφορούν στην ακροαματική διαδικασία (εξαίρεση εμφάνισης μαρτύρων, περιορισμός των εξεταστέων μαρτύρων στη δευτεροβάθμια δίκη κ.λπ.).
β. Διευρύνονται οι περιπτώσεις αδικημάτων στις οποίες διορίζεται και παρίσταται πραγματογνώμονας, κατά την εξέταση ως μάρτυρα του ανήλικου θύματος.
γ. Προβλέπεται δυνατότητα χρήσης τεχνολογικών μέσων για τη λήψη οποιασδήποτε κατάθεσης κάθε εμπλεκόμενου στην ποινική διαδικασία προσώπου για τους αναφερόμενους λόγους (π.χ. όταν υπάρχει σοβαρό κώλυμα εμφάνισης αυτού) και υπό τις οριζόμενες προϋποθέσεις.
δ. Περιλαμβάνεται ρητά στους αναφερόμενους στο άρθρο 283 ΚΠΔ περιοριστικούς όρους και η ηλεκτρονική επιτήρηση του κατηγορούμενου με τη χρήση τεχνολογίας εντοπισμού θέσης και κίνησης και μνημονεύονται συγκεκριμένες περιπτώσεις εφαρμογής της.
ε. Προβλέπεται, επίσης, η κατάθεση του οριζόμενου παραβόλου υπέρ του Ταμείου Χρηματοδότησης Δικαστικών Κτιρίων (ΤΑ.Χ.ΔΙ.Κ.) σε περίπτωση:
-αιτήματος εξαίρεσης μέλους του δικαστηρίου, με επιστροφή αυτού εάν η αίτηση γίνει ολικά ή μερικά δεκτή. Δεν υποχρεούνται σε κατάθεση παραβόλου οι δικαιούχοι νομικής βοήθειας του ν.3226/2004,
– υποβολής έγκλησης για τα απολύτως κατ’ έγκληση διωκόμενα εγκλήματα ενώπιον κάθε αρμόδιας αρχής, με τις οριζόμενες εξαιρέσεις,
– υποβολής αιτήματος αναβολής της δίκης εξαιτίας κωλύματος του συνηγόρου υπεράσπισης λόγω συμμετοχής του σε άλλη δίκη ή διαδικασία, το ύψος του οποίου καθορίζεται ανάλογα με το δικαστήριο που δικάζει.
Περαιτέρω, αναπροσαρμόζεται, αυξανόμενο, και καταβάλλεται εφεξής υπέρ του ΤΑ.Χ.ΔΙ.Κ. (αντί του Δημοσίου που ισχύει), το προβλεπόμενο παράβολο σε περίπτωση:
– προσφυγής του εγκαλούντος λόγω απόρριψης της έγκλησης,
– προσφυγής του κατηγορουμένου κατά της απευθείας κλήσης του στο ακροατήριο του τριμελούς πλημμελειοδικείου.
Το ύψος του οφειλόμενου, κατά τα ανωτέρω, παραβόλου αναπροσαρμόζεται με κ.υ.α., κατά περίπτωση.
στ. Προβλέπεται η μετατροπή και σε χρηματική (πέραν της παροχής κοινωφελούς εργασίας που ισχύει), της επιβληθείσας από το πρωτοβάθμιο δικαστήριο ποινής επί κακουργημάτων στα οποία εφαρμόζεται η ποινική συνδιαλλαγή και συντάσσεται σχετικό πρακτικό συνδιαλλαγής.
ζ. Εξειδικεύεται το ποσό των δικαστικών εξόδων που επιβάλλονται σε βάρος των κατηγορουμένων ανάλογα με το δικαστήριο το οποίο εξέδωσε την καταδικαστική απόφαση, κατά τα ειδικότερα οριζόμενα.
Περαιτέρω, προβλέπεται η επιβολή δικαστικών εξόδων:
-σε περίπτωση έκδοσης απορριπτικής απόφασης επί αναστολής εκτέλεσης ή αντιρρήσεων κατά ποινικής διαταγής,
-εάν κριθεί από το δικαστικό συμβούλιο ή το ποινικό δικαστήριο ή τον αρμόδιο εισαγγελέα ότι η υποβληθείσα μήνυση ή η έγκληση ήταν εντελώς ψευδής και έγινε από τάση δικομανίας.
Το ποσό των εν λόγω δικαστικών εξόδων καθορίζεται, προσαυξημένο σε σχέση με τα ισχύοντα, κατά περίπτωση. (άρθρα 62 – 115)
IV. Εισάγονται νέες ρυθμίσεις για την πρόληψη και καταπολέμηση της ενδοοικογενειακής βίας. Μεταξύ άλλων:
1.α. Επανακαθορίζεται η έννοια συγκεκριμένων όρων του ανωτέρω νόμου και μεταξύ άλλων, συμπεριλαμβάνεται στην έννοια της ενδοοικογενειακής βίας και η τέλεση αξιόποινης πράξης σε βάρος προσώπου που δέχεται τις υπηρεσίες φορέα παροχής κοινωνικής μέριμνας στον οποίο ο δράστης εργάζεται.
Συμπεριλαμβάνεται, επίσης, και η ψυχολογική βία στις περιπτώσεις εφαρμογής του άρθρου 1532 του Αστικού Κώδικα σχετικά με τις συνέπειες κακής άσκησης της γονικής μέριμνας.
β. Αυξάνεται στο διπλάσιο [από χίλια (1000) ευρώ, στις δύο χιλιάδες (2000) ευρώ], το ελάχιστο όριο της χρηματικής ικανοποίησης (άρθρο 932 του Αστικού Κώδικα), λόγω ηθικής βλάβης του παθόντος, για αξιόποινες πράξεις ενδοοικογενειακής βίας.
γ. Επανακαθορίζονται οι ποινικές κυρώσεις που επιβάλλονται για την τέλεση ενώπιον ανηλίκου των μνημονευόμενων πράξεων ενδοοικογενειακής βίας. (άρθρα 116 – 121)
2. α. Επανακαθορίζονται οι προϋποθέσεις (παρακολούθηση προγράμματος απεξάρτησης κ.λπ.), για την έναρξη της διαδικασίας ποινικής διαμεσολάβησης, οι οποίες πρέπει να ισχύουν σωρευτικά για το πρόσωπο στο οποίο αποδίδεται η τέλεση του εγκλήματος ενδοοικογενειακής βίας.
β. Προβλέπεται η καταβολή εφάπαξ ποσού αποζημίωσης προς το θύμα από την Ελληνική Αρχή Αποζημίωσης (άρθρο 1 του ν.3811/2009), σε περίπτωση που αποδεδειγμένα προκύπτει η οικονομική αδυναμία που βρίσκονται τόσο το πρόσωπο στο οποίο αποδίδεται η τέλεση του εγκλήματος, όσο και το θύμα. Στην περίπτωση αυτή, το Ελληνικό Δημόσιο υποκαθίσταται στα δικαιώματα του αποζημιωθέντος θύματος σε βάρος του προσώπου στο οποίο αποδίδεται η τέλεση του εγκλήματος, μέχρι το ύψος του καταβληθέντος ποσού, την είσπραξη του οποίου επιδιώκει σύμφωνα με τις διατάξεις του Κώδικα Είσπραξης Δημοσίων Εσόδων (ν.4978/2022). Η αποζημίωση του θύματος από την Ελληνική Αρχή Αποζημίωσης δεν θίγει το δικαίωμα αποζημίωσής του από το πρόσωπο στο οποίο αποδίδεται η τέλεση του εγκλήματος, σύμφωνα με τα άρθρα 914 και 932 του Αστικού Κώδικα. (άρθρο 122)
3. α. Διευρύνονται οι περιοριστικοί όροι που μπορεί να επιβάλλονται, για την προστασία της σωματικής και ψυχικής υγείας του θύματος ενδοοικογενειακής βίας, με τη συμμετοχή του δράστη σε θεραπευτικά ή συμβουλευτικά προγράμματα ή προγράμματα απεξάρτησης.
β. Συμπεριλαμβάνονται και οι φορείς του ιδιωτικού τομέα, που εποπτεύονται από τα μνημονευόμενα αρμόδια υπουργεία, στους φορείς προέλευσης των επιστημόνων που γνωμοδοτούν σε δικαστικά όργανα για την επιβολή, ανάκληση, αντικατάσταση ή τροποποίηση των περιοριστικών όρων.
γ. Διευρύνονται οι φορείς του δημοσίου τομέα που παρέχουν συνδρομή στο θύμα ενδοοικογενειακής βίας. (άρθρα 123 – 130)
4. Θεσπίζεται, σε περίπτωση θανάτου λόγω ενδοοικογενειακής βίας, δυνατότητα πρόσληψης ως προσωπικού καθαριότητας στις σχολικές μονάδες των δήμων με σύμβαση εργασίας ιδιωτικού δικαίου ορισμένου χρόνου (ι.δ.ο.χ.) ενός συγγενούς αποβιώσαντος εκ της ανωτέρω αιτίας μέχρι πρώτου βαθμού συγγένειας εξ αίματος με αυτόν, κατά τα ειδικότερα οριζόμενα.
Οι δικαιούχοι προσλαμβάνονται ως υπεράριθμοι για κάθε διδακτικό έτος στον δήμο του οποίου είναι κάτοικοι, εφαρμοζομένων των ειδικά προβλεπόμενων προϋποθέσεων και διαδικασιών πρόσληψης.
Η δαπάνη μισθοδοσίας του εν λόγω προσωπικού βαρύνει τον προϋπολογισμό του οικείου δήμου.(άρθρο 131)
V. Αυξάνεται το διοικητικό πρόστιμο που μπορεί να επιβληθεί σε νομικά πρόσωπα ή οντότητες, όταν δεν μπορεί να προσδιοριστεί το κέρδος σε υποθέσεις νομιμοποίησης εσόδων. Για την επιβολή των προβλεπόμενων διοικητικών προστίμων, δεν απαιτείται εφεξής η ύπαρξη αμετάκλητης καταδικαστικής απόφασης σε βάρος του φυσικού προσώπου που ενεργεί εξ ονόματος του νομικού προσώπου ή της οντότητας. (άρθρο 132)
VI. Εισάγονται ρυθμίσεις σχετικά με την ποινική ευθύνη των νομικών προσώπων σε περιπτώσεις αδικημάτων για δωροδοκία πολιτικών προσώπων, υπαλλήλων, δικαστικών λειτουργών κ.λπ. και συγκεκριμένα:
α. Προσδιορίζονται οι κυρώσεις που επιβάλλονται σε νομικά πρόσωπα ή οντότητες, για τις μνημονευόμενες αξιόποινες πράξεις δωροδοκίας καθώς και για τυχόν συμμετοχή σε αυτές, που τελούνται, προς όφελος ή για λογαριασμό αυτών από:
-φυσικό πρόσωπο που ενεργεί είτε ατομικά είτε ως μέλος οργάνου τους και κατέχει διευθυντική θέση ή έχει εξουσία εκπροσώπησης αυτών ή εξουσιοδότηση για τη λήψη αποφάσεων για λογαριασμό τους,
– ιεραρχικά κατώτερο στέλεχος ή από εντολοδόχο του νομικού προσώπου ή της οντότητας, ελλείψει εποπτείας αυτών από τα προαναφερόμενα πρόσωπα.
β. Οι ανωτέρω κυρώσεις επιβάλλονται ανεξάρτητα από την αστική, πειθαρχική ή ποινική ευθύνη των εμπλεκόμενων φυσικών προσώπων και εκτελούνται και σε βάρος του νομικού προσώπου ή της οντότητας που υπεισέρχεται στα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις του καταδικασθέντος ως καθολικός ή ειδικός διάδοχος αυτού.
γ. Καθιδρύεται δικαιοδοσία των ελληνικών ποινικών δικαστηρίων για τις προαναφερόμενες πράξεις και στην περίπτωση τελέσεώς τους στην αλλοδαπή προς όφελος ή για λογαριασμό ημεδαπού νομικού προσώπου ή οντότητας, ανεξαρτήτως της υπηκοότητας του δράστη και του αξιόποινου των πράξεων αυτών.
δ. Περαιτέρω, καθορίζεται η ακολουθητέα διαδικασία σε περίπτωση άσκησης ποινικής δίωξης για τις ανωτέρω μνημονευόμενες αξιόποινες πράξεις. (άρθρα 133, 134)
VII. Παρατίθενται οι καταργούμενες διατάξεις της κείμενης νομοθεσίας και οι μεταβατικές διατάξεις του υπό ψήφιση σχεδίου νόμου. (άρθρα 135 – 137)