Άρθρα – Περιορισμοί ανταγωνισμού και πωλήσεων/παροχής υπηρεσιών στο μεταβαλλόμενο ψηφιακό περιβάλλον για διανομείς προϊόντων και παρόχους υπηρεσιών – Η απόφαση Βooking com του ΔΕΕ

Οι συμβάσεις μεταξύ Προμηθευτών και Διανομέων προϊόντων και μεταξύ Πλατφορμών On-line Κρατήσεων και Παρόχων Υπηρεσιών και ειδικότερα μεταξύ Ξενοδοχειακών επιχειρήσεων και Πλατφορμών On-line κρατήσεων για ξενοδοχειακές και λοιπές υπηρεσίες παροχής στέγης/καταλύματος υπηρεσιών γνωρίζουν την τελευταία εικοσαετία μια εκρηκτική ανάπτυξη ενόψει και της τεράστιας διάδοσης της χρήσης του διαδικτύου αλλά και της σχετικής ταχύτατης ανάπτυξης ψηφιακών πλατφορμών. Στα πλαίσια των συμβάσεων αυτών που συνομολογούνται συνήθως κάθετα-όχι δηλαδή στο ίδιο επίπεδο παραγωγής και πώλησης/παροχής υπηρεσιών-επιβάλλεται μια διευρυνόμενη γκάμα όρων/περιορισμών του ανταγωνισμού στους διανομείς προϊόντων αλλά και παρόχους υπηρεσιών, οι οποίοι τίθενται συχνά υπό τον μεγεθυντικό φακό της συμβατότητάς τους με το κοινοτικό και εθνικό δίκαιο ανταγωνισμού και ειδικότερα με τις διατάξεις του ελληνικού νόμου 3959/2011 αλλά και των σχετικών διατάξεων της Συνθήκης της Ευρωπαϊκής Ένωσης (άρθρα 101 επ.), και προεχόντως του ειδικότερου Κανονισμού Απαλλαγής της Ε.Ε. για τις Κάθετες Συμφωνίες 2022/270 (VBER- Vertical Block Exemption Regulation) που περιέχει ειδικούς όρους για το on-line selling και υπηρετεί την «αρχή της αποτελεσματική χρήσης του διαδικτύου». Στο παρόν άρθρο θα διερευνήσουμε συνοπτικά ορισμένες σημαντικές περιπτώσεις ομάδων «ρητρών» που αφορούν το διαδικτυακό εμπόριο-διαφήμιση, οι οποίες ευρίσκονται σε μια διαρκή κίνηση τόσο σε νομοθετικό πλαίσιο όσο και σε επίπεδο αποφάσεων δικαστηρίων.

Η σημασία της ένταξης αυτών των όρων βαίνει συνεχώς αυξανόμενη και για τις ελληνικές επιχειρήσεις καθώς όλο και περισσότερο το κέντρο βάρος του εμπορίου μετατοπίζεται από τις φυσικές πωλήσεις στις πωλήσεις και στην παροχή ή διαφήμιση υπηρεσιών μέσω ή με την βοήθεια του διαδικτύου.

Από την πλειάδα συμβατικών ρητρών που συναντούμε ακόμα και σήμερα στην πρακτική μπορούμε να ξεχωρίσουμε και να ομαδοποιήσουμε τις ακόλουθες κύριες και σχετικά διαφιλονικούμενες ακόμα και σήμερα κατηγορίες:
 
Περιορισμοί που επιβάλλονται από προμηθευτές σε διανομείς προϊόντων αναφορικά με την χρήση δικών τους e-shop ή τη χρήση έτερων διαδικτυακών πλατφορμών πωλήσεων: Αναφορικά με τη δυνατότητα διανομέων προϊόντων να πωλούν προϊόντα των (μεγαλο)-προμηθευτών τους μέσω δικών τους e-shop είναι σαφές ότι μια απόλυτη απαγόρευση σε αυτήν την δυνατότητα που θα επιβαλλόταν από πλευράς των προμηθευτών προσκρούει στις διατάξεις του ελληνικού νόμου 3959/2011 για την προστασία του δικαίου του ελεύθερου ανταγωνισμού.

Ωστόσο υπό προϋποθέσεις δύνανται να επιβληθούν στην πώληση μέσω e-shop των διανομέων όροι με τη μορφή της υποχρέωσης πραγματοποίησης τουλάχιστον μιας ορισμένης απόλυτης ποσότητας (σε αξία ή όγκο) πωλήσεων εκτός διαδικτύου, καθώς και ο προσδιορισμός ποιοτικών κριτηρίων για την ιστοσελίδα από την οποία πραγματοποιούνται οι διαδικτυακές πωλήσεις, κάτι που προβλέπεται και ως επιτρεπτός εν γένει περιορισμός και από το νέο Κανονισμό VBER.
 
Κάπως διαφορετική είναι η περίπτωση της χρησιμοποίησης έτερων διαδικτυακών πλατφορμών (και όχι e-shop που ανήκουν στους ίδιους τους διανομείς/retailers όπως πχ. της Amazon, Ebay, Τemu κλπ.). Εν προκειμένω μια τέτοια απαγόρευση όπως ανέδειξε και η απόφαση Coty του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ) Coty Germany GmbH v Parfümerie Akzente GmbH (C-230/2016), που επιβάλλεται σε μέλη επιλεκτικού δικτύου διανομής επωνύμων (branded) προϊόντων, μπορεί να είναι σύννομη εφόσον η απαγόρευση είναι αναγκαία (και αναλογική) για τη διαφύλαξη της συνδεόμενης με τα εν λόγω επώνυμα προϊόντα εικόνας και εφαρμόζεται ομοίως προς όλα τα μέλη του δικτύου. Θα πρέπει να δικαιολογείται σε κάθε περίπτωση δεόντως και αφορά κυρίως πραγματικά επώνυμα προϊόντα με υψηλή αισθητική αξία-αγαθά πολυτελείας (βλ.π.χ. αρώματα, καλλυντικά, ρολόγια, κλπ.). Δεν θα δικαιολογείται συνήθως όμως τέτοιος περιορισμός, όταν φερειπείν ο ίδιος ο προμηθευτής χρησιμοποιεί για να πουλήσει ο ίδιος τα προϊόντα του μια τέτοια διαδικτυακή πλατφόρμα (π.χ. Amazon), της οποίας όμως την χρήση ταυτόχρονα απαγορεύει στον διανομέα/μεταπωλητή!

Περιορισμοί στην on-line διαφήμιση: Η ευρεία χρήση μηχανών αναζήτησης και διαφημιστικών ψηφιακών πλατφορμών και το ολοένα αυξανόμενο βάρος τους στην αγορά συνεφέλκει συχνά την επιβολή περιορισμών στην χρήση της από τους προμηθευτές στους διανομείς/μεταπωλητές προϊόντων. Στην περίπτωση της εταιρίας Guess η τελευταία επέβαλε μέσω όρου την αποχή στους διανομείς των προϊόντων της από την χρήση του ονόματος και του σήματος της τελευταίας στην on line διαφήμιση μέσω της αγοράς (bidding) στις σχετικές μηχανές αναζήτησης (AD Google Words) περιορίζοντας με αυτόν τον τρόπο ουσιαστικά την παραπομπή σε link που οδηγούσε σε websites των διανομέων/μεταπωλητών, καθώς τους απέκοπτε από μια γιγαντιαία μηχανή αναζήτησης. Παρότι υπάρχει ως αντίλογος η δικαιολόγηση της μείωσης της διαφημιστικής δαπάνης από πλευράς της εταιρίας η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έκρινε το 2019(πριν τον Νέο Κανονισμό)ότι ο όρος αυτός αποτελεί περιορισμό ανταγωνισμού εξ’ αντικειμένου (restriction by object) -χωρίς ανάγκη απόδειξης του περιοριστικού ρόλου του στον ανταγωνισμό από την Επιτροπή- και επέβαλλε βαρύτατο πρόστιμο στην εν λόγω εταιρία.

Ειδικά αυτό ισχύει σύμφωνα και με τις Guidelines για το νέο Κανονισμό 2022/270 κυρίως για τις κάθετες συμφωνίες που έχουν ως στόχο να αποτρέψουν την εξ ολοκλήρου χρήση ενός ή περισσότερων επιγραμμικών διαφημιστικών διαύλων(πλατφορμών) από τον αγοραστή, π.χ. μηχανών αναζήτησης. Συνεπώς τέτοιοι περιορισμοί εξ’ ολοκλήρου θα είναι παράνομοι.

Περιορισμοί που αφορούν στην παροχή της καλύτερης τιμής: Ειδικά στον τομέα της παροχής ξενοδοχειακών υπηρεσιών και εν γένει παροχής υπηρεσιών καταλυμάτων συναντάται ενίοτε στην πρακτική «η ρήτρα της καλύτερης τιμής»( MFN). Με βάση αυτήν την πρακτική ενώ κατ’ αρχήν οι πάροχοι ξενοδοχειακών υπηρεσιών μπορούν μεν να χρησιμοποιούν εναλλακτικούς (κυρίως ψηφιακούς) διαύλους πώλησης για τις υπηρεσίες τους, απαγορεύεται ωστόσο να προσφέρουν καλύτερες τιμές στους πελάτες τους από αυτές που προσφέρονται στις πλατφόρμες μεσαζόντων υπηρεσιών. Τέτοιες ρήτρες είχε επιβάλλει η γνωστή πλατφόρμα Booking Com. Με την πρόσφατη απόφαση όμως του ΔΕΕ-Booking com και Booking com Deutschland της 19.9.2024 (C‑264/23) κρίθηκε ότι οι ρήτρες καλύτερης τιμής στις online πλατφόρμες κράτησης ξενοδοχείων δεν μπορούν κατ’ αρχήν να χαρακτηριστούν παρεπόμενοι περιορισμοί του ανταγωνισμού (ancillary restraints) κατά την έννοια του Κοινοτικού Δικαίου του ανταγωνισμού που δικαιολογούνται ως αναγκαίοι για την επίτευξη καλύτερου αποτελέσματος. Αυτό σημαίνει ότι ο όρος αυτός πρέπει κατ’ αρχήν να αναθεωρηθεί και σε αντίστοιχες συμβάσεις της εταιρίας στον Ελλαδικό χώρο.
 
Περιορισμοί στην χρήση site που προσφέρουν σύγκριση τιμών: Συχνά απαντώνται όροι/περιορισμοί ανταγωνισμού που απαγορεύουν την παροχή δεδομένων και την συμμετοχή σε site που προσφέρουν συγκριτικά στοιχεία τιμών υπηρεσιών/προϊόντων (βλ. πχ Skroutz). Οι όροι αυτοί εξετάζονται ad hoc, συγκεκριμένα δηλαδή, και δεν επιδέχονται ενιαίας αντιμετώπισης. Αξίζει να μνημονευθεί η παλαιότερη απόφαση ASICS πάντως του Γερμανικού Ακυρωτικού Δικαστηρίου( BGH)- Case B2-98/11, 26 August 2015-που έκρινε ότι η απαγόρευση παροχής δεδομένων και συμμετοχής σε τέτοια site και δεδομένου ότι δεν αφορούσε αγαθά πολυτελείας ήταν αντίθετη στο δίκαιο του ελεύθερου ανταγωνισμού.

Ωστόσο πρέπει να σημειωθεί ότι ο νέος Κανονισμός Απαλλαγής της Ε.Ε. για τις Κάθετες Συμφωνίες 2022/270 (VBER- Vertical Block Exemption Regulation που εφαρμόζεται για μερίδια αγοράς ως 30%) δεν εξαιρεί από την απαλλαγή όρους που περιέχουν περιορισμούς στην χρήση συγκεκριμένων site που προσφέρουν σύγκριση τιμών αλλά μόνο εκείνους που απαγορεύουν συνολικά τη χρήση τέτοιων site γενικά ή των πλέον διαδεδομένων, με τέτοιο τρόπο που να παρεμποδίζεται η αποτελεσματική χρήση του διαδικτύου.

Σκοπός του εν λόγω Κανονισμού είναι να μην εμποδίζεται η αποτελεσματική χρήση του internet (the effective use of internet-άρθρο 4 ε του Κανονισμού) στους διανομείς/μεταπωλητές αλλά από την άλλη πλευρά επιτρέπει υπό προϋποθέσεις την επιβολή περιορισμών, χωρίς βέβαια να οδηγούν όπως προαναφέρθηκε στην μη αποτελεσματική χρήση του internet

Συνεπώς με βάση τα παραπάνω προκύπτει ότι συχνά ακόμα και υπό το νέο Κανονισμό που είναι κάπως «φιλικότερος» προς τους προμηθευτές, τέτοιοι όροι μπορεί να αντίκεινται στο δίκαιο του ελεύθερου ανταγωνισμού ενόψει της εκάστοτε διατύπωσής τους και της εμβέλειάς τους
 
Το δίκαιο ελεύθερου ανταγωνισμού από την πλευρά του σε περίπτωση παράβασής του παρέχει φαρέτρα πλέον λύσεων, όπως η άρνηση συνομολόγησης τέτοιων ρητρών, η καταγγελία στην Επιτροπή Ανταγωνισμού ή ακόμη και η αναγνώριση της ακυρότητας του όρου ή και η έγερση αγωγής διεκδίκησης πλήρους αποζημίωσης σύμφωνα με την οδηγία 2014/104 της ΕΕ.

Διαπιστώνει λοιπόν κανείς ότι πρόκειται για μια συνεχή διελκυστίνδα μεταξύ συχνά συγκρουόμενων συμφερόντων χωρίς να πρέπει να παροράται και το συμφέρον του καταναλωτή, η οποία λαμβάνει μια δυναμική χροιά στο μεταβαλλόμενο ψηφιακό περιβάλλον. Οι επιχειρήσεις λοιπόν που δρουν ως διανομείς και μεταπωλητές στο διαδίκτυο πρέπει να διερευνούν τέτοιες πτυχές όρων και να μην τις συνομολογούν αψήφιστα, καθώς και να προβαίνουν σε σχετικές ενέργειες ελέγχου τους και διαπραγμάτευσής τους μέσω ειδικών συμβούλων, ενώ θα πρέπει σε κάθε περίπτωση όλα τα εμπλεκόμενα μέρη να λαμβάνουν υπόψιν και το νέο Κανονισμό 2022/270, καθώς η επίδρασή τους στην οικονομική τους δραστηριότητα μιας επιχείρησης μπορεί να αποβεί στην πράξη δυσανάλογα βλαπτική ακόμα και καθοριστική. Ο ρόλος του οικονομικού συμβούλου/διευθυντή και περισσότερο του εμπορικού διευθυντή ή ακόμα και του επικεφαλής λογιστηρίου μιας μεσαίας ή και μεγάλης επιχείρησης μπορεί ενίοτε να συνίσταται στα πλαίσια του ευρύτερου συμβουλευτικού ρόλου του να διαθέτει μια γενική ενημέρωση και για τα θέματα αυτά ή έστω την χονδρική προβληματική τους ώστε να καθοδηγήσει στον σωστό ειδικό τον πελάτη του. Η τεράστια διεύρυνση του διαδικτυακού εμπορίου καθιστά σχεδόν αναπόφευκτη στο μέλλον την αντιμετώπιση τέτοιων ζητημάτων για πάρα πολλές επιχειρήσεις.