«Κατοχή» (1941-1944) : «Κατοχικά Νομίσματα» – Ο λιμός της Αθήνας –
«Αισχροκέρδεια» και «Μαυραγορίτες» – Φορολόγηση σε είδος – Η «Κυβέρνηση του βουνού»
Κωνσταντίνος Ιωαν. Νιφορόπουλος
Ορκωτός Ελεγκτής Λογιστής
Επιστημονικός Συνεργάτης του Taxheaven
«Ο Πόλεμος δι΄ουδένα αποτελεί Κατάσταση Επωφελή ή Πηγή Κερδών»
(Σωματείο Πωλησάντων ακίνητα επί Κατοχής)
Περιεχόμενα
1. Η σχεδόν «Άγνωστη Ιστορία»
2. Η αφαίμαξη της ελληνικής οικονομίας από τους Γερμανούς -«Μάρκο της Κατοχής» (*), «Μεσογειακή Δραχμή» (**) και «Λέβα» – «Αντιπραγματισμός» και «Χρυσοφιλία»
3. Πεθαίνοντας από την πείνα – Το «Kurtulus» και τα «λευκά καράβια»- Οι Μαυραγορίτες και το «Αγάντα, Ρόμελ» – Η επαναφορά του φόρου της «δεκάτης» (φορολόγηση σε είδος)
4. Η «Αισχροκέρδεια» – «Ειδικό Αισχροδικείο Αθηνών» – Η ποινή του «εκτοπισμού» – «Δελτία Τροφίμων» – Υποχρεωτική πληρωμή με Επιταγές
5. [ Έτος 1944] Το Χαρτονόμισμα των 100 δισεκατομμυρίων δραχμών – Το μεγαλύτερο σε ονομαστική αξία ελληνικό τραπεζογραμμάτιο (χαρτονόμισμα
6. [ Έτος 1944] Η «Κυβέρνηση του βουνού» – Η φορολόγηση των αγροτών – Τα «Ομόλογα της Οκάδας (*)» («αντάρτικα χαρτονομίσματα»)
7. Πληθωρισμός και αναπροσαρμογή της αξίας των ακινήτων
Μια σύνοψη
Το άρθρο αυτό επικεντρώνεται στην περίοδο της Κατοχής της Ελλάδος (1941-1944) και φέρνει στην επιφάνεια Ιστορίες, με κοινή συνισταμένη, θα έλεγε κάποιος την «Οικονομία» και τις σχέσεις των ανθρώπων, μέσα σ΄ αυτή, ειδικά σε Καιρούς Πολέμου, όπως :
· την αφαίμαξη της ελληνικής οικονομίας από τους Γερμανούς τα «Κατοχικά Νομίσματα» (το μεγαλύτερο σε ονομαστική αξία ελληνικό χαρτονόμισμα των 100 δισ. Δραχμών, το «Μάρκο της «Κατοχής» », την «Μεσογειακή Δραχμή»).
· τον «Αντιπραγματισμό» (αγοραπωλησία που γίνεται με άμεση ανταλλαγή των αγαθών και υπηρεσιών, χωρίς τη χρησιμοποίηση χρήματος) και την «Χρυσοφιλία» (αγοραπωλησία σε χρυσές λίρες),
· τον Πληθωρισμό, την «Αισχροκέρδεια», τους «Μαυραγορίτες», το «Αγάντα, Ρόμελ», την ατιμωρησία…Επ΄αυτού δείτε και το παλιότερο άρθρο μας : Η φορολόγηση των «Πλουτησάντων επί Κατοχής» (1945) – Μια αποτυχημένη «προσπάθεια» απονομής Δικαιοσύνης
· την «Κυβέρνηση του Βουνού» και τα «Ομόλογα της Οκάδας σε σιτάρι» ( Τα «αντάρτικα χαρτονομίσματα»)
· την φορολόγηση των αγροτών με το παλαιό «σύστημα της δεκάτης», δηλαδή της υποχρεωτικής παράδοσης στις φορολογικές αρχές ενός δεκάτου της αγροτικής παραγωγής. [ Δείτε το παλιότερο άρθρο μας : Η «Δεκάτη» – Ο πρώτος φόρος του Νεοελληνικού Κράτους ]
Μνήμες από την Κατοχή στην Ελλάδα
«Στην περίοδο της γερμανικής Κατοχής, από τον Απρίλιο του 1941 μέχρι τον Οκτώβριο του 1944, η Ελλάδα υπέστη αναλογικά τις περισσότερες ανθρώπινες απώλειες και καταστροφές από κάθε άλλη μη σλαβική χώρα στην κατεχόμενη Ευρώπη. Παρόλο που οι επιπτώσεις εκείνης της περιόδου επιβιώνουν ακόμα στη συλλογική μνήμη, παρατηρούμε ένα παράδοξο: η ιστοριογραφία για τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο εμπλουτίζεται συνεχώς, ωστόσο διεθνείς ερευνητές, όπως ο γερμανός ιστορικός Dieter Pohl, διαπιστώνουν ότι διεθνώς πολύ λίγα πράγματα είναι γνωστά γύρω απ’ την γερμανική Κατοχή στην Ελλάδα. Τα Βαλκάνια, και ιδιαίτερα η Ελλάδα, αποτελούν ουσιαστικά άγνωστο έδαφος στο μεγάλο χάρτη της ναζιστικής Κατοχής στην Ευρώπη…»
(Πηγή : Το πρόγραμμα «Μνήμες από την Κατοχή στην Ελλάδα» πραγματοποιείται στο Κέντρο Ψηφιακών Συστημάτων (Center für Digitale Systeme, εφεξής CeDiS) του Ελεύθερου Πανεπιστημίου του Βερολίνου – https://www.occupation-memories.org/project/description/index.html )
Η Κατοχή στην Ελλάδα, μέσα από τα Ρεμπέτικα Τραγούδια
«Ρεμπέτικα τραγούδια της κατοχικής και εμφυλιακής τραγικής περιόδου που βίωσε ο τόπος μας. Τα περισσότερα απαγορευμένα 35 χρόνια μέχρι και την έκδοση του δίσκου το 1980. Τραγούδια σε μουσικές Μπαγιαντέρα, Τσιτσάνη ,Γενίτσαρη, Χιώτη, Βαμβακάρη».
(Δείτε το βίντεο :https://www.youtube.com/watch?v=5WrFsewQPj0)
(Μιχάλης Γενίτσαρης «Οι Μαυραγορίτες»)
Η αφαίμαξη της ελληνικής οικονομίας από τους Γερμανούς
« Οι Γερμανοί προέβησαν σε αφαίμαξη της ελληνικής οικονομίας με αρπαγή των χαρτονομισμάτων και καταλήστευση περιουσιακών στοιχείων της Τράπεζας της Ελλάδος. Η αρχική αρπαγή των χαρτονομισμάτων αφορούσε εκείνα που είχαν εκδοθεί στην κάλυψη που είχε παράσχει η κυβέρνηση της Μεγάλης Βρετανίας. Αυτό που διαφεύγει μέχρι σήμερα δημοσιότητας είναι ότι οι κατακτητές Γερμανοί από τον Νοέμβριο του 1943 άρχισαν να πωλούν στην αγορά των Αθηνών (ως εάν επρόκειτο περί… λαϊκής αγοράς!) χρυσές λίρες Αγγλίας και χρυσά εικοσόφραγκα, τα οποία είχαν υφαρπάξει από την Τράπεζα της Ελλάδος, κατά παράβαση κάθε έννοιας του Δικαίου του Πολέμου….. Η τρομακτική (!) εικόνα που οι Γερμανοί άφησαν φεύγοντας από την Ελλάδα τον Οκτώβριο του 1944 συνοψίζεται στα παρακάτω:
Η κυκλοφορία των τραπεζογραμματίων το 1942 ήταν στα 15,7. Η τιμή της χρυσής λίρας ήταν στα 127,7 και ο τιμάριθμός του κόστους ζωής ήταν στα 156,5.
Τον Οκτώβριο του 1944, η κυκλοφορία των τραπεζογραμματίων από τα 15,7 ανήλθε στα 8.276.320, η τιμή της χρυσής λίρας από τα 127,7 ανήλθε στα 1.633.540.989 και ο τιμάριθμος του κόστους ζωής από τα 156,5 ανήλθε στα 2.305.984.911…»
(Πηγή : Πέτρος Μηλιαράκης «Οι ναζί, η ληστεία της Τράπεζας της Ελλάδος και ο χρυσός!» – https://www.neakriti.gr/apopseis/1591000_oi-nazi-i-listeia-tis-trapezas-tis-ellados-kai-o-hrysos )
«Μάρκο της Κατοχής» (*), «Μεσογειακή Δραχμή» (**) και «Λέβα»
Οι τρεις δυνάμεις κατοχής (Γερμανία, Ιταλία και Βουλγαρία) κυκλοφόρησαν, παράλληλα με τη δραχμή, τα δικά τους νομίσματα (μάρκο κατοχής, μεσογειακή δραχμή και λέβα) και επέβαλαν νέα Διοίκηση της ΤτΕ στην Αθήνα, τοποθετώντας επιτρόπους με αποκλειστικά δικαιώματα άσκησης της νομισματικής και της συναλλαγματικής πολιτικής.
Η επιβάρυνση της ελληνικής οικονομίας για τη συντήρηση των στρατευμάτων κατοχής
και η υπερβολική συνεισφορά της στη χρηματοδότηση των πολεμικών επιχειρήσεων
στη Ν.Α. Ευρώπη, καθώς και η αποκόλληση από τον εθνικό κορμό σημαντικών τμημάτων του εθνικού εδάφους (Ανατολικής Μακεδονίας, Δυτικής Θράκης, Ιονίων Νήσων)
που προσαρτήθηκαν από τη Βουλγαρία και την Ιταλία, συνέβαλαν στη σημαντική κάμψη
της εθνικής παραγωγής και τελικά στη δραματική μείωση του εθνικού εισοδήματος.
Με παρέμβαση της Τράπεζας της Ελλάδος, προκειμένου να ελεγχθεί η νομισματική κυκλοφορία, από τις 18 Ιουλίου 1941 απαγορεύθηκε η κυκλοφορία των παραπάνω νομισμάτων και οι Αρχές Κατοχής λάμβαναν χρηματοδότηση από την Τράπεζα της Ελλάδος. Επιπρόσθετα, με τη Συνθήκη της Ρώμης η ΤτΕ εξαναγκάστηκε να καταβάλει ειδικό δάνειο στις γερμανικές και τις ιταλικές Αρχές Κατοχής.
(*) Το «Μάρκο της Κατοχής»
Το κατοχικό μάρκο ήταν νόμισμα το οποίο εξέδωσαν οι Γερμανικές στρατιωτικές αρχές στην Ελλάδα κατά στους πρώτους μήνες της περιόδου της Κατοχής, μέχρι τον Αύγουστο του 1941.
Η ένδειξη στο κατοχικό μάρκο ήταν «Reichs Kredit Kassenscheine» ( Πιστωτικές αποδείξεις του Ράιχ) και μπορούσε να το εκδώσει κάθε στρατιωτική μονάδα που είχε το ειδικό εκτυπωτικό μηχάνημα.
(**) «Μεσογειακή Δραχμή»
Μεσογειακή Δραχμή (Cassa Mediterranea )
Η σειρά περιελάμβανε 9 αξίες, από 5 έως 20.000 δραχμές και κυκλοφόρησε παράλληλα με την αναξιόπιστη πληθωριστική ελληνική δραχμή. Οι συναλλασσόμενοι έκαναν ό,τι μπορούσαν για να αποφύγουν αυτά τα χαρτονομίσματα. Εκδότρια φερόταν η Cassa Mediterranea di credito per la Grecia (Μεσογειακό ταμείο πίστεως για την Ελλάδα).
Αντιπραγματισμός» και «Χρυσοφιλία»
Οι σημαντικές αυτές εκδόσεις χαρτονομίσματος οδήγησαν το νόμισμα σε σταδιακή απαξίωση, καθώς συνέπειά τους ήταν η διολίσθηση προς τον υπερπληθωρισμό και τον αντιπραγματισμό (αγοραπωλησία που γίνεται με άμεση ανταλλαγή των αγαθών και υπηρεσιών, χωρίς τη χρησιμοποίηση χρήματος) και η σταδιακή έκλειψη της εμπιστοσύνης του κοινού στη δραχμή.
Η τιμή της χρυσής λίρας από 1.000 δρχ. το 1940 έφθασε σε 1,5 δισεκ. δρχ. το 1944.
Επιπρόσθετα, από το 1943 είχε εγκαινιαστεί η πώληση χρυσών λιρών και χρυσών εικοσάφραγκων στην ελεύθερη αγορά, γεγονός που οδήγησε στον ολοκληρωτικό κλονισμό της εμπιστοσύνης του κοινού στο εγχώριο νόμισμα και συνέβαλε στην παγίωση της χρήσης του χρυσού στις συναλλαγές. (1)
Έως τα μέσα της δεκαετίας του 1960 και παρά τη σταθερότητα της δραχμής, όλες οι αγοροπωλησίες μεγάλης αξίας γίνονταν σε χρυσές λίρες.
Η Εξάλειψη της Χρυσοφιλίας : Έως τα μέσα της δεκαετίας του 1960 και παρά τη σταθερότητα της δραχμής, όλες οι αγοροπωλησίες μεγάλης αξίας γίνονταν σε χρυσές λίρες. Μετά τις εκλογές του Νοεμβρίου του 1963 σημειώθηκε σταδιακή αύξηση της ζήτησης χρυσών λιρών, η οποία, παρά τις διακυμάνσεις της, εντάθηκε εκ νέου με την έξαρση του ζητήματος της Κύπρου. Τον Δεκέμβριο του 1965 ελήφθησαν μέτρα ανάσχεσης της πορείας αυτής, όπως η κατάργηση της ελεύθερης αγοράς χρυσών λιρών, η διατήρηση της ελεγχόμενης τιμής και η εφαρμογή διαδικασίας ανώνυμης δραχμοποίησης των αποθησαυρισμένων χρυσών λιρών, τα οποία αποδείχθηκαν επιτυχή και συνέβαλαν στην επανεισροή σημαντικών ποσοτήτων χρυσών λιρών στα θησαυροφυλάκια της ΤτΕ. (1)
3. Πεθαίνοντας από την πείνα – Το «Kurtulus» και τα «λευκά καράβια»- Οι Μαυραγορίτες και το «Αγάντα, Ρόμελ» – Η επαναφορά του φόρου της «δεκάτης» (φορολόγηση σε είδος)
Πεθαίνοντας από την πείνα: Ο κατοχικός λιμός της Αθήνας – Το «Kurtulus» και τα «λευκά καράβια»
« Τα προβλήματα στη τροφοδοσία της Αθήνας και τον επισιτισμό παρουσιάστηκαν αμέσως μετά την κατάληψη της πρωτεύουσας από τα γερμανικά στρατεύματα στις 27 Απριλίου 1941. Η πρωτοφανής επιχείρηση λεηλασίας των διατροφικών και κάθε άλλου είδους αποθεμάτων, στην οποία προχώρησε ο γερμανικός στρατός, οδήγησε στις πρώτες ελλείψεις προϊόντων.
Αρχικά επιτάχθηκαν όλες οι ποσότητες τροφίμων του ελληνικού στρατού και όσες υπήρχαν σε δημόσιες αποθήκες. Στη συνέχεια καταγράφηκε όλη η ελληνική γεωργική παραγωγή και το μεγαλύτερο τμήμα της στάλθηκε στη Γερμανία. Ταυτόχρονα, κινητά τυπογραφεία της Βέρμαχτ, τυπώνοντας εκατομμύρια κατοχικά μάρκα (Reichskreditkassen-Scheine) [ Δείτε σχετικά στο Κεφ. 2 ] , πλημμύρισαν την ελληνική αγορά με χαρτονομίσματα που δεν είχαν κανένα αντίκρισμα. Με αυτά οι Γερμανοί στρατιώτες «αγόραζαν» τα πάντα και τα έστελναν ταχυδρομικώς στις οικογένειές τους στη Γερμανία. Όλες οι σημαντικές ελληνικές επιχειρήσεις επιτάχθηκαν ή «εξαγοράστηκαν» από τους Ναζί. Αυτές πλέον παρήγαγαν μόνο για τον γερμανικό στρατό, στερώντας από τον ελληνικό λαό σημαντικά αγαθά για την επιβίωσή του.
Η επίταξη μέσων μεταφοράς και καυσίμων από τις δυνάμεις κατοχής, οι ζημιές που προκλήθηκαν στο οδικό και σιδηροδρομικό δίκτυο από τον πόλεμο, ο διοικητικός κατακερματισμός της χώρας σε τρεις ζώνες κατοχής (γερμανική, ιταλική και βουλγαρική), απέκοψαν τα αστικά κέντρα από την αγροτική ενδοχώρα, στερώντας τους την κύρια πηγή τροφοδοσίας.
Η οικονομική λεηλασία της χώρας είχε και μια άλλη, εξαιρετικά αρνητική συνέπεια. Το καθεστώς παρανομίας που επέβαλαν οι Ναζί, δημιούργησε ευκαιρίες πλουτισμού για ένα σημαντικό αριθμό αδίστακτων κερδοσκόπων. Η στενή συνεργασία Ελλήνων μαυραγοριτών και Ναζί στην καταλήστευση του ελληνικού λαού, προκάλεσε τον πρωτόγνωρο σε ένταση διχασμό, ανάμεσα σε αυτούς που αντιστάθηκαν και αυτούς που συνεργάστηκαν με τους κατακτητές. Οι συνέπειες του διχασμού αυτού έγιναν ορατές τον τελευταίο χρόνο της Κατοχής, όταν πλέον οι συνεργάτες των Ναζί, για να διατηρήσουν τα κέρδη τους, προχώρησαν από την οικονομική και στην ένοπλη συνεργασία.
Τον Οκτώβριο του 1941, έφτασε στο λιμάνι του Πειραιά, το τουρκικό πλοίο «Κουρτουλούς» [*] , μεταφέροντας επισιτιστική βοήθεια του Διεθνή Ερυθρού Σταυρού. Μαζί ταξίδευσε και ο ανταποκριτής της τουρκικής εφημερίδας Vatan, ο οποίος επιστρέφοντας στην Τουρκία έγραψε:
«Ότι είδα στην Ελλάδα είναι εκατό φορές χειρότερα απ’ όσα έχουν γραφτεί για την άθλια κατάσταση εκεί. Μου φάνηκε πως έμπαινα στην Κόλαση. Κουβέντιασα με κάποιον που τα ρούχα του κρέμονταν πάνω του, είχε χάσει το μισό του βάρος. […] Όταν το πλήρωμα του πλοίου βγήκε στη στεριά, το περικύκλωσαν εκατοντάδες άνθρωποι που φώναζαν: ¨Δώστε μας τουλάχιστον ένα ψίχουλο ψωμί, πεθαίνουμε από την πείνα¨. Οι Γερμανοί φρουροί διέλυσαν το πλήθος. Περπατώντας μέσα στην πόλη είχαμε κυριευθεί από φρίκη. Οι άνθρωποι που συναντούσαμε έμοιαζαν με σκελετούς».
Μέσα σε έξι μήνες, από το Νοέμβριο του 1941 μέχρι τον Απρίλιο του 1942, πέθαναν από την πείνα 45.000 άνθρωποι στην Αθήνα και δεκάδες άλλες χιλιάδες στην υπόλοιπη χώρα, στο χειρότερο λιμό κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Την ίδια περίοδο, Γερμανοί και Ιταλοί, από κοινού με τους Έλληνες συνεργάτες τους, διασκέδαζαν σε πολυτελή κέντρα και εστιατόρια της Αθήνας. Ήταν αυτό που οι Αθηναίοι της εποχής ονόμασαν «δείγματα γερμανικού πολιτισμού».
Ο κίνδυνος να επαναληφθεί ο λιμός τον επόμενο χειμώνα του 1942-43, αποφεύχθηκε χάρη σε μια τεράστια επιχείρηση, μοναδική στα χρόνια του πολέμου. Μετά από αφόρητες πιέσεις, οι Βρετανοί δέχτηκαν να άρουν τον ναυτικό αποκλεισμό της Ευρώπης μόνο για την περίπτωση της Ελλάδας. Με συντονισμένες ενέργειες άρχισαν να καταφθάνουν στο λιμάνι του Πειραιά, σουηδικά πλοία φορτωμένα με καναδικό σιτάρι [**], υπό την εποπτεία του ελβετικού γραφείου του Διεθνή Ερυθρού Σταυρού. Ένας από τους κύριους λόγους που οδήγησαν στην εξέλιξη αυτή, είχε να κάνει με τη δράση μιας μικρής ομάδας Ελλήνων Αστυνομικών.
Με κίνδυνο της ζωής τους, οι άνθρωποι αυτοί φωτογράφισαν σκελετωμένα παιδιά στα νοσοκομεία της Αθήνας. Στη συνέχεια, χρησιμοποιώντας διπλωματικούς σάκους, έστειλαν τις φωτογραφίες στην ελληνική πρεσβεία στην Άγκυρα και τελικά στην ελληνική εξόριστη κυβέρνηση στο Κάιρο. Εκεί τυπώθηκε σχετικό λεύκωμα, το οποίο κυκλοφόρησε σε Βρετανία και ΗΠΑ. Το σοκ που προκάλεσαν οι εικόνες αυτές στη βρετανική και αμερικανική κοινή γνώμη, ήταν από τους κύριους λόγους που ανάγκασαν τη βρετανική κυβέρνηση να άρει το ναυτικό αποκλεισμό της χώρας….
(Πηγή : Μενέλαος Χαραλαμπίδης «Πεθαίνοντας από την πείνα: Ο κατοχικός λιμός της Αθήνας – https://tvxs.gr/istoria/taksidia-sto-xrono/pethainontas-apo-tin-peina-o-katoxikos-limos-tis-athinas/ »)
……………….
[*] «Kurtulus» – το πλοίο της βοήθειας
Καταπλέει στο κατεστραμμένο λιμάνι του Πειραιά το τουρκικό φορτηγό ατμόπλοιο «Kurtulus», ναυπηγημένο στα 1883 στη Μ. Βρετανία με πρώτο του όνομα το «Ευριπίδης». Μετά από πολλές αλλαγές του ιδιοκτησιακού του καθεστώτος και του ονόματός του και αφού στα 1934 έχει πάρει το όνομα «Kurtulus=Απολύτρωση ή Απελευθέρωση», το πλοίο μισθώνεται το 1941 στην Ερυθρά Ημισέληνο για να μεταφέρει ανθρωπιστική βοήθεια στη δοκιμαζόμενη από την έλλειψη τροφίμων Ελλάδα. …
[**] Τα “λευκά καράβια”
Μια ομάδα ανθρώπων οι οποίοι στελέχωναν τον Ερυθρό Σταυρό στην Αθήνα, ήταν οι πρώτοι που κινητοποιήθηκαν για να δοθεί μια λύση στο αδιέξοδο…. Ο Πρόεδρος των ΗΠΑ κατόπιν συμφωνίας με τον Βρετανό πρωθυπουργό Τσώρτσιλ, ανακοίνωσε ότι ο συμμαχικός αποκλεισμός θα ήταν δυνατόν να αρθεί, εφόσον κάποιος φορέας κατόρθωνε να ναυλώσει πλοία για την αποστολή της βοήθειας. Στην προσπάθεια αναζήτησης μιας τελικής λύσης τα μέλη της Greek War Relief Association προσέγγισαν τη Σουηδική κυβέρνηση….
Η Σουηδία ανταποκρίθηκε θετικά…. Η γερμανική κυβέρνηση συμφώνησε, υπό την προϋπόθεση, ότι η συμφωνία θα ίσχυε εφόσον θα ετίθετο υπό την αιγίδα του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού και όχι της Greek War Relief Association. Οι Γερμανοί επίσης έβαλαν όρο ότι καμία δημοσιότητα δεν θα έπρεπε να δοθεί και διαβεβαίωσαν ότι δεν θα δέσμευαν τα τρόφιμα στην Ελλάδα….
(Δημήτρης Μπαλόπουλος – Τα “λευκά καράβια”. Η μεγαλύτερη επισιτιστική επιχείρηση του Β’ Π.Π. | navalhistory.gr )
Οι Μαυραγορίτες και το «Αγάντα, Ρόμελ»
«Αγάντα, Ρόμελ» (Βάστα, Ρόμελ).
[ Φράση που την έλεγαν οι Έλληνες μαυραγορίτες, την εποχή της Γερμανικής Κατοχής, θέλοντας να πουν στον Γερμανό Στρατάρχη Ρόμελ, να βαστάξει λίγο ακόμα, δηλαδή να μην υποχωρήσει, γιατί θα έπεφταν οι τιμές των εμπορευμάτων τους].
« Μπροστά στην αποτυχία του συστήματος της υποχρεωτικής συγκέντρωσης σιτηρών από τις κατοχικές αρχές, προκειμένου να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα διατροφής των κατοίκων των πόλεων τον Ιούλιο του 1941, προτάθηκε η ανταλλαγή (πληρωμή των αγροτών) να γίνεται όχι μόνο σε χρήμα αλλά και σε είδη του ελληνικού μονοπωλίου (σαπούνι, λάδι, αλάτι και σπίρτα).
Ούτε και αυτή η προσπάθεια πέτυχε, καθώς όσο περνούσε ο καιρός οργανωνόταν η «μαύρη αγορά», όπου σύμφωνα με μαρτυρίες της εποχής «μια οκά φασόλια» επισήμως τιμάται 35 δρχ. αντί 300 δρχ. στη «μαύρη αγορά» και το «ελαιόλαδον… 40-50 δρχ. αντί 400 την οκάν» («Πρωία», 10.9.1941).
Βεβαίως οι συναλλαγές της μαύρης αγοράς σε χρήμα αφορούσαν μεγάλες ποσότητες και έτσι ήταν δυνατόν το χρήμα αυτό να μετατραπεί άμεσα σε χρυσό, ενώ στις καθημερινές μικρές ανταλλαγές το σιτάρι αποτελούσε το σταθερό μέτρο συναλλαγών και το χρήμα είχε συμβολική σημασία στον αγροτικό χώρο λόγω του ανεξέλεγκτου, όπως θα δούμε, πληθωρισμού.
Θα πρέπει να σημειωθεί εδώ ότι τα αστικά κέντρα, και ιδιαίτερα η Αθήνα και η Θεσσαλονίκη, στη διάρκεια του πολέμου αλλά και μετά την κατάρρευση του μετώπου και την εχθρική εισβολή τον Απρίλιο – Μάιο του 1941 αποτέλεσαν καταφύγια για μεγάλες μάζες αγροτικού πληθυσμού, ο οποίος μέσα σε συνθήκες πανικού και εξαθλίωσης προσπαθούσε να αποφύγει τους βομβαρδισμούς και την άγρια εισβολή ιδίως των Βουλγάρων στη Μακεδονία….
Σύμφωνα με εκτιμήσεις της Επιτροπής Σμπαρούνη σχετικά με τις επισιτιστικές ανάγκες της Ελλάδας, στην οποία συμμετείχαν εκτός από τον Α. Σμπαρούνη ως πρόεδρο και οι Ζολώτας, Αγγελόπουλος, Ευελπίδης κ.ά., η κρατική προσπάθεια μέσω του «Δελτίου Τροφίμων» την περίοδο Ιουλίου 1941 – Μαρτίου 1942 δεν εξασφάλισε στον πληθυσμό της Αθήνας ούτε το 30% του ελάχιστου ορίου θερμίδων για την επιβίωση ενός ανθρώπου.
Οι υπόλοιπες ανάγκες έπρεπε να καλυφθούν από άλλες πηγές, οι οποίες δεν μπορούσαν να είναι παρά η μαύρη αγορά, η άμεση προμήθεια από συγγενείς στο χωριό και σε ορισμένες περιπτώσεις η κλοπή των τροφίμων είτε από τους εμπόρους-«μαυραγορίτες» είτε από τις δυνάμεις κατοχής από τους περίφημους «σαλταδόρους» κτλ.
Σε μια πρώτη φάση η μαύρη αγορά αφορούσε έναν τεράστιο αριθμό ανθρώπων, οι οποίοι με διάφορους τρόπους μπορούσαν να προμηθευτούν τρόφιμα από διάφορες πηγές και με διάφορα μέσα. Τους πρώτους μήνες της πείνας ένας μεγάλος αριθμός κατοίκων των αστικών κέντρων και κυρίως της Αθήνας μετακινούνταν προς τις αγροτικές περιοχές για αναζήτηση τροφίμων, συχνά με ζώα και ακόμη και με τα πόδια. Σε όλες αυτές τις διαδρομές των «καραβανιών» όπως ήταν επόμενο αναπτύχθηκαν ληστοσυμμορίες που επωφελούνταν από την ουσιαστική απουσία αστυνόμευσης στην περίοδο της Κατοχής, παρά τις σπασμωδικές προσπάθειες καταστολής από το κατοχικό καθεστώς.
Αργότερα οι συμμορίες αυτές σχεδόν εξαφανίστηκαν χάρη στις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις της Εθνικής Αντίστασης. Σταδιακά, τα δίκτυα της μαύρης αγοράς πέρασαν σε λιγότερα χέρια και οργανώθηκαν περισσότερο, ενώ ταυτόχρονα αναπτύχθηκαν στις πόλεις προμηθευτικοί συνεταιρισμοί. Ηδη στις αρχές του 1942 το φαινόμενο των συνεταιρισμών είχε πάρει μεγάλες διαστάσεις. Σχεδόν όλα τα αστικά επαγγέλματα είχαν καταφέρει να οργανώσουν καταναλωτικούς συνεταιρισμούς.
Τα κυριότερα αίτια της αύξησης του πληθωρισμού θα πρέπει να αναζητηθούν όχι μόνο στην έλλειψη των αγαθών σε σχέση με τη ζήτηση (πράγμα που εξέθρεψε τη μαύρη αγορά), αλλά και στη νομισματική και δημοσιονομική πολιτική των αρχών της Κατοχής. Είναι γνωστό ότι οι κατοχικές αρχές «δέχτηκαν» να καταβάλουν τεράστια ποσά σε δραχμές στις δυνάμεις του Αξονα ως «δαπάνες Κατοχής». Η πληρωμή των δαπανών Κατοχής αυξήθηκε με πολύ υψηλούς ρυθμούς από 25 εκατ. δρχ. τον Νοέμβριο του 1941 σε 850 εκατ. δρχ. τον Αύγουστο του 1943. Ταυτόχρονα το σύστημα είσπραξης δημοσίων εσόδων από φόρους και δασμούς είχε προφανώς καταρρεύσει.
Οι δαπάνες της κατοχικής κυβέρνησης ωστόσο ήταν σημαντικές, προκειμένου να πληρώσει τις δαπάνες Κατοχής στον κατακτητή και να καλύψει τις εσωτερικές ανάγκες (μισθοί κτλ.). Προφανώς το τεράστιο έλλειμμα που προέκυπτε χρηματοδοτείτο με έκδοση νέου χρήματος. Έτσι η αύξηση της κυκλοφορίας του χρήματος έφθασε σε δυσθεώρητα ύψη, από 9 δισ. δρχ. τον Δεκέμβριο του 1939 σε 450.000 δισ. τον Ιούνιο του 1944 (Έκθεση Σμπαρούνη), με αποτέλεσμα την ταχύτατη υποτίμηση του χρήματος, δηλαδή την τεράστια μείωση της αγοραστικής του δύναμης.
Όσοι μπορούσαν να μετατρέπουν τις δραχμές σε χρυσό έβγαιναν κερδισμένοι τελικά περισσότερο από αυτούς που συσσώρευαν εμπορεύματα, κυρίως τρόφιμα, με στόχο να επωφεληθούν από τη συνεχή άνοδο της τιμής τους.
Πράγματι για μια σειρά συγκυριακούς λόγους, που συνδέθηκαν με τις συμμαχικές στρατιωτικές επιτυχίες στις αρχές Νοεμβρίου του 1942, οι τιμές των τροφίμων έπεσαν κατά 50%. Την πτώχευση αυτή προφανώς πλήρωσαν περισσότερο οι μικροί και σχετικά απληροφόρητοι κερδοσκόποι, οι ποσότητες των τροφίμων στην αγορά διπλασιάστηκαν, διότι οι «μαυραγορίτες» άνοιξαν τις αποθήκες τους φοβούμενοι ότι οι επιτυχίες των συμμάχων θα οδηγούσαν σε άρση του ναυτικού αποκλεισμού της χώρας. Μερικοί θυμούνται ακόμη το επιφώνημα των εμπόρων «αγάντα Ρόμελ!» την περίοδο εκείνη.
Σύμφωνα με εκτιμήσεις, στην περίοδο της Κατοχής άλλαξαν χέρια τεράστιες περιουσίες, από κινητά αντικείμενα αξίας (κοσμήματα, χρυσαφικά, αντικείμενα τέχνης κ.ά.) ως και ακίνητα (κατοικίες, διαμερίσματα, οικόπεδα). Υπάρχουν σχετικές πληροφορίες ότι πουλήθηκαν ακίνητα την περίοδο εκείνη στο 15%-25% της πραγματικής τους αξίας.
Η «κρίση» της μαύρης αγοράς του Νοεμβρίου του 1942 ξεπεράστηκε από τους κερδοσκόπους σχετικά γρήγορα. Ωστόσο η κατάσταση στην αγορά τροφίμων κάπως βελτιώθηκε λόγω της αυξημένης εξωτερικής βοήθειας που ήδη είχε αρχίσει να επιτρέπεται, κυρίως στα πλαίσια των προσπαθειών του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού. Έτσι σταδιακά από τον Απρίλιο του 1942 σουηδικά πλοία μετέφεραν καναδικό σιτάρι.
Τα επισιτιστικά προβλήματα των αστικών κέντρων οδήγησαν αναγκαστικά τις αρχές Κατοχής να εντείνουν τις προσπάθειες συγκέντρωσης αγροτικών προϊόντων χρησιμοποιώντας νέες μεθόδους. …. (2)
Ο Πόλεμος δι΄ουδένα αποτελεί Κατάσταση Επωφελή ή Πηγή Κερδών» (Σωματείο Πωλησάντων ακίνητα επί Κατοχής)
Μια διδακτική ιστορία για τα ακίνητα της κατοχής που χάθηκαν για έναν τενεκέ λάδι. Στην Απελευθέρωση οι πολίτες στράφηκαν εναντίον των μαυραγοριτών που «έραψαν» νόμο στα μέτρα τους… Το κίνημα για την επιστροφή των ακινήτων που εκποιήθηκαν στην κατοχή Πρόκειται για τον Σμυρνιό δικηγόρο και πολιτικό, Αντώνη Αθηνογένη (*) . Στην κατοχή είχε χάσει το σπίτι του. Το πούλησε έναντι μικρού τιμήματος, ώστε να εξασφαλίσει τρόφιμα για την επιβίωση της οικογένείας του. Φυσικά δεν ήταν ο μόνος. Μαυραγορίτες, αρπακτικά της νεότερης ιστορίας, μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα είχαν αποκτήσει τεράστια περιουσία, αγοράζοντας σε εξευτελιστικές τιμές, ότι μπορούσε να ανταλλαχθεί με λίγες οκάδες λάδι, αυγά, ψωμί και κρέας. Η ανθρωπιστική κρίση του φρικτού χειμώνα του 1941 αποδεκάτισε κυρίως τα μεγάλα αστικά κέντρα. Η κρίση που είχε προκαλέσει η γερμανική κατοχή, είχε πάρει διαστάσεις ολέθρου. …. Υπολογίζεται ότι κάτω από αυτό το καθεστώς της αφόρητης πίεσης, 400 χιλιάδες πολίτες πούλησαν μέρος ή το σύνολο της περιουσίας τους. Ο Αθηνογένης, το 1946, ηγήθηκε της προσπάθειας να επιστραφούν τα σπίτια που είχαν χαθεί. Για αυτό το σκοπό, συνέταξε αναλυτική λίστα των ακινήτων που εκποιήθηκαν, αλλά και ξεχωριστή λίστα με τα ονόματα αυτών που τα είχαν αρπάξει. Η λίστα αυτή είχε 40 χιλιάδες αγοραστές. Δημιουργήθηκε όμως και μια δεύτερη λίστα, με ονόματα μεγαλεμπόρων, που είχαν «αγοράσει» από 10 έως 50 ακίνητα ο καθένας!…
( Πηγή : Χρίστος Βασιλόπουλος «Μηχανή του Χρόνου» –
(*) Πολέμησε ως εθελοντής στον Ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897, αργότερα βρέθηκε στα πεδία των Βαλκανικών πολέμων για την απελευθέρωση της της βόρειας Ελλάδας και οργάνωσε μυστικές αποστολές Μικρασιατών εθελοντών…. Δείτε:
Οι Μαυραγορίτες της Κατοχής και το ξεπούλημα των ακινήτων. Η μεγάλη έρευνα για την πείνα και τα αρπακτικά…. http://www.mixanitouxronou.gr/oi-mayragorites-tis-katochis-kai-to-xepoylima-ton-akiniton-i-megali-ereyna-gia-tin-peina-kai-ta-arpaktika-nea-ekpompi/
Η επαναφορά του φόρου της «δεκάτης» (φορολόγηση σε είδος) και άλλοι φόροι
Οι σχετικοί πίνακες ανηρτώντο στα κοινοτικά γραφεία με στόχο την «αλληλοκαταγγελία» των αγροτών για ψευδείς δηλώσεις. Βεβαίως αντί αλληλοκαταγγελίας έγινε «αλληλοσυγκάλυψη» και το βάρος ελέγχου έπεσε στην αρμόδια επιτροπή.
Όπως ήταν αναμενόμενο, στις περισσότερες περιπτώσεις όλα ή μερικά από τα πρόσωπα των διαφόρων επιτροπών δεν εκτελούσαν τις διαταγές των κατοχικών αρχών, κερδίζοντας έτσι και την εμπιστοσύνη των αγροτών. Πολλά από τα μέλη των επιτροπών αυτών αναδείχθηκαν έτσι τοπικοί ηγέτες της Εθνικής Αντίστασης.
Όλη αυτή η προσπάθεια των αρχών Κατοχής τελικά ελάχιστα απέδωσε σε σχέση με τα αναμενόμενα και δεν μπόρεσε να λύσει το πρόβλημα του επισιτισμού των αστικών κέντρων. Αντίθετα δημιούργησε και στον αγροτικό χώρο συνθήκες έντονης δυσαρέσκειας, η οποία δεν άργησε να μετατραπεί σε αντίδραση κατά των κατοχικών δυνάμεων και να ενισχύσει την προσπάθεια της Εθνικής Αντίστασης, που ήδη είχε αρχίσει να οργανώνεται στον αγροτικό χώρο….» (2)
(*) Ν.Δ 1207/1942 – Περί επιβολής φόρου εις είδος.
(Μεταξύ των ποινών και αυτή του «εκτοπισμού» ( μέτρο περιοριστικό της προσωπικής ελευθερίας, το οποίο συνίσταται στην αναγκαστική αλλαγή του τόπου διαμονής εντός των ορίων της χώρας) )
Επίσης συνεχίστηκε και η επιβολή (και αύξηση) των Δημοτικών και Κοινοτικών Φόρων με κύριο φόρο τα «Διαπύλια Τέλη» [ Δείτε σχετικό παλιότερο άρθρο μας : Τα «Διαπύλια Τέλη» (1847-1948), η στάση «Φόρος» και τα πρώτα «Διόδια» (1842) ]
…………………….
(Πηγή : Εφημερίδα «ΠΡΩΙΑ» 4-10-1941)
Η «Αισχροκέρδεια» – Ιστορική αναδρομή 1834-1940
Η πρώτη διάταξη για την ποινική αντιμετώπιση της αισχροκέρδειας περιλήφθηκε στον ποινικό νόμο του 1834 επί βασιλείας του Οθωνα! Ο επόμενος ειδικός νόμος για την αισχροκέρδεια θεσμοθετείται το 1911 (νόμος ΓΩΑΖ’) και ακολούθησε σειρά νομοθετημάτων για να αντιμετωπιστεί η ακρίβεια όχι μόνο σε εμπορεύματα αλλά και σε ναύλα πλοίων, κόμιστρα αγωγιατών κ.ά. κατά την περίοδο του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και τον Μεσοπόλεμο. Ιδιαίτερα μετά τη Μικρασιατική καταστροφή και την άφιξη των προσφύγων εμφανίζεται «τσουνάμι» ακρίβειας…..
Έτσι, το κράτος λαμβάνει μέτρα: Συγκροτείται ειδικό δικαστήριο για αδικήματα αισχροκέρδειας, το λεγόμενο αισχροδικείο, και αυστηροποιείται -ίσως υπέρμετρα- η ποινική αντιμετώπιση των παραβατών, με την πρόβλεψη της επιβολής ποινών χωρίς το δικαίωμα έφεσης ή αναστολής, την διαπόμπευσή τους ακόμα και την εξορία τους!
Με νέους νόμους συγκροτούνται, το 1923, επιτροπές διατίμησης, για τον καθορισμό ανωτάτων τιμών σε αγαθά. Ταυτόχρονα, θεσμοθετείται η εκδίκαση των υποθέσεων από πρωτοδίκη, ειδικό δικαστή αισχροκέρδειας, χωρίς την παρουσία εισαγγελέα.
Οπως φαίνεται τα μέτρα δεν αποδίδουν. Ο λαός είναι αγανακτισμένος και παρά τις αντιδράσεις των εμπόρων, εκδίδεται, τον Μάιο του 1924, Νομοθετικό Διάταγμα (ΦΕΚ 111/17.5.1924), κάνοντας τη νομοθεσία εξαιρετικά αυστηρή.
Συγκροτούνται Δικαστήρια Αισχροκέρδειας στα Πρωτοδικεία Αθηνών, Θεσσαλονίκης και Πατρών, με τριμελή σύνθεση, στα οποία προεδρεύει εφέτης, μέλη είναι δύο σύμβουλοι της Στρατιωτικής Δικαιοσύνης ενώ συμμετέχει εισαγγελέας. Οι προβλεπόμενες ποινές είναι αυστηρές… Συγκεκριμένα: Αρχικά προβλεπόταν ότι κάθε παραβάτης τιμωρούνταν με φυλάκιση μέχρι πέντε ετών και χρηματική ποινή μέχρι ενός εκατομμυρίου δραχμών, ενώ δινόταν στο δικαστήριο η δυνατότητα να επιβάλει υπερορία (= εξορία) μέχρι 6 μηνών, σε περίπτωση δε υποτροπής μπορούσε να επιβληθεί ισόβια εξορία!
Με την τροποποίηση η ποινή της εξορίας καταργήθηκε, όπως και η πρόβλεψη για κλείσιμο του καταστήματος πριν εκδικαστεί η υπόθεση.
Επίσης, ενώ αρχικά προβλεπόταν ότι κατά των αποφάσεων του δικαστηρίου δεν επιτρεπόταν έφεση, αναστολή, μετατροπή της ποινής ή απόλυση με εγγύηση, δόθηκε το δικαίωμα έφεσης, που θα εκδικαζόταν μέσα σε 20 μέρες.
Ακόμα, με την τροποποίηση αυξήθηκε ο χρόνος κλεισίματος του καταστήματος σε ένα έτος από ένα τρίμηνο και καθιερώθηκε μια μορφή διαπόμπευσης του καταδικασθέντος, καθώς υποχρεούνταν να τοιχοκολλήσει στην επιγραφή του καταστήματός του ειδοποίηση, που θα έγραφε τον αριθμό της απόφασης και την ποινή που του επιβλήθηκε.
Η… πρεμιέρα του νέου Ειδικού Αισχροδικείου έγινε, στις 31 Μαΐου 1924, σε συνεδρίαση στην αίθουσα του Κακουργιοδικείου Αθηνών, η οποία «από της πρωίας ήτο πλήρης εμπορικού κυρίως κόσμου όστις παρηκολούθει μετ’ εξαιρετικού ενδιαφέροντος την εξέλιξιν της διαδικασίας» (εφ. «ΣΚΡΙΠ» φ. 1/6/1924).
Το Αισχροδικείο λειτούργησε σχεδόν σε όλη τη διάρκεια του Μεσοπολέμου και ακολούθως μετεξελίχθηκε στο αγορανομικό δικαστήριο.
(Πηγή : Σταύρος Μαλαγκονιάρης «Τα αισχροδικεία του Μεσοπολέμου – https://www.efsyn.gr/nisides/379047_ta-aishrodikeia-toy-mesopolemoy »)
«Μαύρη Αγορά» – «Ειδικό Αισχροδικείο Αθηνών»
Η αύξηση της μαύρης αγοράς την κατοχή υποχρέωση την κατοχική κυβέρνηση να πάρει μέτρα κατά της αισχροκέρδειας. Ο τότε υπουργός Δικαιοσύνης Αντώνιος Λιβιεράτος ο οποίος ασκούσε και καθήκοντα υπουργού Αγορανομίας ίδρυσε στις 6 Μαΐου ’41 το «Ειδικό Αισχροδικείο Αθηνών». Ήταν 5μελές. .. Καθημερινά στο «Ειδικό Αισχροδικείο εκδικάζονταν 50-60 υποθέσεις. Μόνο στο διάστημα Μαΐου – Ιουνίου 1941 βεβαιώθηκαν περίπου 1.450 περιπτώσεις μαύρης αγοράς. Τα ράφια των καταστημάτων άδειασαν και 23 Ιουλίου 1941 έχουμε τον πρώτο θάνατο από ασιτία. Αν συνεχίσει αυτή η φοβερή ακρίβεια και αισχροκέρδεια είναι κοντά να έχουμε 83 χρόνια μετά, νέους θανάτους στους λεηλατημένους και πτωχευμένους Έλληνες. Τέλη Οκτωβρίου 1941 όργανα της Αγορανομίας βρήκαν σε υπόγειο πολυκατοικίας της οδού Κοραή αποθηκευμένα: 4.000 οκάδες ζάχαρη, 750 οκάδες όσπρια (κυρίως φασόλια) και εκατοντάδες κονσέρβες με γάλα, ρέγκες, μπάμπιες και κρέας. Μέχρι και ο Τσολάκογλου [ διορισμένος πρωθυπουργός κατά την περίοδο κατοχής της Χώρας 1941-1942 από τις δυνάμεις Κατοχής] μετέβη στην πολυκατοικία έξαλλος και χαστούκισε τους μαυραγορίτες….
(Πηγή : Γιώργος Σταράκης «Από το ειδικό αισχροδικείο στα καρτέλ» https://www.rethemnosnews.gr/apopseis/694591_apo-eidiko-aishrodikeio-sta-kartel)
(Πηγή : Εφημερίδα «ΠΡΩΙΑ» 21-11-1941)
Σημειώνεται ότι με το Ν.Δ 1184/1942, εκτός της Χρηματικής Ποινής, επιβάλλεται και η Ποινή του εκτοπισμού και επίσης κατά των αποφάσεων καταδίκης δεν επιτρέπεται ουδέν ένδικο μέσον.
«Δελτία Τροφίμων» και άλλων ειδών πρώτης ανάγκης
Ο Κρατικός μηχανισμός προσπαθεί να αντιμετωπίσει το πρόβλημα με : α) «Δελτία διανομής Τροφίμων», β) Καθορισμό ανωτάτων τιμών στα προϊόντα και γ) Κεντρική συγκέντρωση και διάθεση των αγροτικών (κυρίως ) προιόντων.
(Πηγή : Εφημερίδα «ΠΡΩΙΑ» περιόδου Σεπ. -Δεκ. 1941)
Σύστημα διενέργειας των πληρωμών δι’ Επιταγών με σκοπό να αποφευχθεί ο Πληθωρισμός
Ο Νόμος προέβλεπε την υποχρέωση έκδοσης επιταγών για συναλλαγές άνω των 30.000 δρχ. και απαιτήθηκαν αρκετές «ερμηνευτικές» για την ορθή λειτουργία του.
Από το αποτέλεσμα, δεν φαίνεται να βοήθησε στην τιθάσευση του Πληθωρισμού.
(Πηγή : Εφημερίδα «ΠΡΩΙΑ» 10-12-1941)
Το τραπεζογραμμάτιο των 100 δισ. δραχμών κυκλοφόρησε στις 3 Νοεμβρίου 1944. Είναι το μεγαλύτερο σε ονομαστική αξία ελληνικό τραπεζογραμμάτιο (χαρτονόμισμα). Από το 1941 έως το 1944 τυπώθηκαν [ τόσο στην κατεχόμενη Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό ( Μέση Ανατολή)] πολλά τραπεζογραμμάτια με τεράστιες ονομαστικές αξίες, λόγω του καλπάζοντος πληθωρισμού. Το χαρτονόμισμα φέρει την υπογραφή του Ξενοφώντα Ζολώτα, του τότε Συνδιοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος.
Ήταν παντελώς ανυπόληπτο και η ουσιαστική του αξία σχεδόν μηδαμινή. Ακολούθησε τις εκδόσεις των 5, 25 και 200 εκατομμυρίων και 2 δισεκατομμυρίων και αποσύρθηκε λίγες μέρες μετά την κυκλοφορία του. Επρόκειτο για την τελική φάση της κατοχικής οικονομικής κατάρρευσης.
Με τον ν.18/10.11.1944 εισάγεται η πρώτη νομισματική μεταρρύθμιση που προβλέπει ότι μία μεταπολεμική δραχμή ισοδυναμεί με 50 δισεκατομμύρια κατοχικές δραχμές. (3)
6. [ Έτος 1944] Η «Κυβέρνηση του βουνού» – Η φορολόγηση των αγροτών – Τα «Ομόλογα της Οκάδας» («Αντάρτικα Χαρτονομίσματα»)
Η «Κυβέρνηση του βουνού»
…………….
« Στη διάρκεια της γερμανικής Κατοχής στην Ελλάδα, οι κάτοικοι πολλών ορεινών και ημιορεινών περιοχών ζούσαν υπό καθεστώς σχετικής αυτονομίας, σε αντίθεση με τους κατοίκους των μεγάλων πόλεων και των κατεχόμενων περιοχών. Στο τέλος του 1943 μάλιστα, η επικράτηση, κυρίως του ΕΛΑΣ σε μεγάλες περιοχές της ελληνικής υπαίθρου οδήγησε ουσιαστικά στη δημιουργία ενός νέου κράτους. …
Ο αείμνηστος οικονομολόγος και ακαδημαϊκός Άγγελος Αγγελόπουλος (1904-1995) έγραφε: «Μάλιστα, από τις αρχές του καλοκαιριού του 1944, οι περιοχές που είχαν απελευθερωθεί ήσαν περισσότερες από εκείνες που βρίσκονταν κάτω από τον έλεγχο των Γερμανών…». Ο πληθυσμός των περιοχών αυτών ήταν 1.000.000 το 1943 ( SOE Καΐρου) και 2.500.000 το 1944 (Στέφανος Σαράφης). Στις 10 Μαρτίου 1944, στη Βίνιανη της Ευρυτανίας, όπου βρισκόταν η έδρα του Γενικού Στρατηγείου του ΕΛΑΣ, αποφασίστηκε η συγκρότηση πολιτικής εξουσίας στις ελεύθερες περιοχές της Ελλάδας, της Πολιτικής Επιτροπής Εθνικής Απελευθερώσεως, στην οποία συμμετείχαν και μη ΕΑΜικές προσωπικότητες (Ηλίας Τσιριμώκος, Ευριπίδης Μπακιρτζής, Κώστας Γαβριηλίδης και αργότερα Αλέξανδρος Σβώλος, Άγγελος Αγγελόπουλος, Πέτρος Κόκκαλης και άλλοι). Δημιουργήθηκε έτσι, εκτός από τη «δωσιλογική κυβέρνηση» της Αθήνας και την εξόριστη κυβέρνηση, μία τρίτη (!) κυβέρνηση, η λεγόμενη «Κυβέρνηση του βουνού». Ένα περίπου μήνα μετά τη δημιουργία της, η ΠΕΕΑ αποφάσισε να προχωρήσει σε μια πρωτόγνωρη, για κατεχόμενη χώρα, ενέργεια. Διοργάνωσε εκλογές (23 Απριλίου 1944), τόσο στην ελεύθερη Ελλάδα, όσο και στις περισσότερες κατεχόμενες πόλεις (Αθήνα, Θεσσαλονίκη κ.ά.).
Σε αυτές τις εκλογές ψήφισαν περίπου 1.800.000 Έλληνες και για πρώτη φορά στην νεοελληνική ιστορία Ελληνίδες και εξέλεξαν 184 μέλη στο Εθνικό Συμβούλιο («εθνοσύμβουλοι»). Οι εκλογές στις ελεύθερες περιοχές διεξήχθησαν με κάλπες, κλειστά ψηφοδέλτια και εφορευτικές επιτροπές, οι ψηφοφόροι εξέλεγαν εκλέκτορες, οι οποίοι μέσω μιας «συνέλευσης εκλεκτόρων» καθόριζαν τους εθνοσυμβούλους. Βέβαια στις κατεχόμενες πόλεις η διαδικασία ήταν διαφορετική. Αφού ήταν αδύνατο οι ψηφοφόροι να μεταβούν σε καθορισμένα σημεία, τα μέλη της ΕΠΟΝ μετέφεραν τις κάλπες από σπίτι σε σπίτι. Φυσικά, το αποτέλεσμα της ψηφοφορίας δεν θα μπορούσε να γίνει αποδεκτό, ωστόσο, η ψηφοφορία αυτή αποτελούσε μια σημαντική, συμβολικά και ψυχολογικά, ενέργεια. (4)
………..
(Τα μέλη της ΠΕΕΑ και ο Μητροπολίτης Ιωακείμ. Από αριστερά προς δεξιά: Κ. Γαβριηλίδης, Στ. Χατζήμπεης, Αγγελος Αγγελόπουλος, Στρατηγός Μανώλης Μάντακας, Γιώργ. Σιάντος, Πέτρος Κόκκαλης, Αλεξ. Σβώλος, Ιωακείμ Κοζάνης, Ευρ. Μπακιρτζής, Ηλίας Τσιριμώκος και Νίκος Ασκούτσης)
Πηγή : «10 Μάρτη 1944: Η κυβέρνηση της λαϊκής εξουσίας γεννιέται στην Ελεύθερη Ελλάδα» https://www.imerodromos.gr/10-marti-1944-i-kyvernisi-tis-laikis-exoysias-gennietai-stin-eleytheri-ellada/
Η Εισφορά σε είδος πάνω στην Αγροτική παραγωγή, για την συντήρηση του Στρατού.
Η «Εισφορά» (Φορολογία κατ΄ουσία) αυτή ήταν προοδευτική και είχε ανάλογα το είδος και την ποσότητα της παραγωγής τα εξής έξη κλιμάκια : α) Αφορολόγητο, β) 5%, γ) 7%, δ) 9%, ε) 11% στ) 13%.
Ο αγρότης υπέβαλε σχετική Δήλωση στον Πρόεδρο της Κοινότητας της Κατοικίας του.
Το πρόστιμο ανερχόταν στο διπλάσιο της μη δηλωθείσας ποσότητας στην περίπτωση Δήλωσης με μικρότερα ποσά και στο τριπλάσιο σε περίπτωση μη Δήλωσης. Επιπλέον ο παραβάτης παραπεμπόταν στο Στρατοδικείο
( Πηγή : Δελτίο Πράξεων και Αποφάσεων” της ΠΕΕΑ, φύλλο 8. Αρχείο Δημήτριου Κανελλόπουλου )
Τα «Αντάρτικα Χαρτονομίσματα» : «Ομόλογα της Οκάδας σιταριού (*)»
( Στο τέλος του ανωτέρου κειμένου αναφέρεται ότι : όποιος «Παραποιήσει, πλαστογραφήσει, αλλοιώσει ή κυκλοφορήσει τα ομόλογα με γνώση της πλαστότητάς τους» θα τιμωρηθεί με την ποινή του θανάτου)
(*) Η οκά, ήταν Οθωμανική μονάδα μέτρησης μάζας. Ύστερα από την κατάρρευση της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, συνέχισε να χρησιμοποιείται στα κράτη που προέκυψαν από τη διάλυσή της. Στην Ελλάδα, η οκά αντιστοιχούσε σε 1.282 γραμμάρια και το δράμι σε 3,205 γραμμάρια. Η επίσημη κατάργηση όλων των παλαιών μέτρων και σταθμών έγινε την 1η Ιουλίου του 1959.
Παρ’ όλα αυτά, η χρήση της επέζησε έως τη δεκαετία του 1990 στις συσκευασίες εμφιάλωσης του ούζου και των συναφών ποτών: 80 γρ. (“εικοσιπενταράκι”), 160 γρ. (“πενηνταράκι”), 320 γρ. (“εκατοσταράκι”) . Επίσης ακούγεται ακόμα η φράση :
«Τον έκανε οχτακόσιες οκάδες»
……………………
Μία από τις πράξεις, τις αποφάσεις της ΠΕΕΑ ήταν η κυκλοφορία των δικών της χαρτονομισμάτων, των εθνικών ομολόγων του απελευθερωτικού αγώνα. Αυτά ονομάστηκαν «αντάρτικα χαρτονομίσματα» και η αξία τους, κάτι που πρέπει ν’ αποτελεί παγκόσμια μοναδικότητα, δεν αναγραφόταν σε δραχμές, αλλά σε οκάδες σιταριού, το οποίο λόγω της μεγάλης ζήτησής του αποτελούσε σταθερή αξία. … Χαρακτηριστικό για την αξία του σιταριού είναι αυτό που γράφει ο Υπολοχαγός Barnwell τον Απρίλιο του 1944: «Το χρήμα δεν είχε καμία αξία. Όλα αγοράζονται με σιτάρι». ..
Η ουσιαστική εκμηδένιση της αξίας της δραχμής και η αποκοπή του ΕΑΜ από τη συμμαχική βοήθεια σε χρήμα δημιουργούσε ένα μεγάλο πρόβλημα τόσο για τις οικονομικές συναλλαγές του ΕΛΑΣ και των άλλων οργανώσεων και θεσμών αυτοδιοίκησης, όσο και για τις καθημερινές συναλλαγές των ανθρώπων», γράφει ο Γιάννης Σκαλιδάκης. Έτσι, η Γενική Γραμματεία των Οικονομικών της ΠΕΕΑ αποφάσισε με την πράξη 28 στις 27/04/1944 την έκδοση ομολόγων στις αξίες των 5-25-100 και 500 οκάδων σιταριού (1 οκά ισοδυναμούσε με 1.282 γραμμάρια)….
Ο προμηθευτής όφειλε να δώσει απόδειξη για την ποσότητα και την ποιότητα των προϊόντων που προμήθευσε και τον αύξοντα αριθμό των ομολόγων κάθε κατηγορίας που πήρε. Όλα τα στοιχεία συγκεντρώνονταν κάθε 15 μέρες στη Γραμματεία Οικονομικών. Φαίνεται ότι δεν κυκλοφόρησαν πολλά ομόλογα. Οι αγρότες τα αποδέχτηκαν με σχετική ικανοποίηση, οι έμποροι όμως αρνούνταν να πουλήσουν στους αγρότες προϊόντα δεχόμενοι τα ομόλογα που αυτοί είχαν στα χέρια τους. Σύμφωνα με πίνακα που παραθέτει ο Γιάννης Σκαλιδάκης, κυκλοφόρησαν 106.665 ομόλογα των 5 οκάδων σιταριού, 24.615 ομόλογα των 25 οκάδων σιταριού και 8.163 ομόλογα των 100 οκάδων σιταριού.
Ο ιστορικός ερευνητής και συγγραφέας δρ. Μάριος Κοκκώνης γράφει ότι μετά την αποχώρηση από την Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας των υπουργών που προέρχονταν από την ΠΕΕΑ και το Κ.Κ.Ε. και τα Δεκεμβριανά, δεν αναγνωρίστηκαν οι νόμοι (πράξεις) (*) της Κυβέρνησης του βουνού και συνεπώς και αυτός που αφορούσε την εξόφληση των ομολόγων της ΠΕΕΑ από το Ελληνικό κράτος…..» (4)
Λέγεται ότι κάποιοι αφελείς χωρικοί ελπίζοντας να βρουν το δίκιο τους προσκόμισαν αυτά τα χαρτονομίσματα στις τράπεζες απαιτώντας μάλιστα την εξόφλησή τους, αλλά αντί χρημάτων εισέπραξαν κατηγορίες ως συνεργάτες των ανταρτών….
7. Πληθωρισμός και αναπροσαρμογή της αξίας των ακινήτων
[ Ως Λογιστές, ας θίξουμε και αυτό το «τεχνικό ζήτημα», στην απεικόνιση των Οικονομικών Καταστάσεων, που προκύπτει από τον Υπερπληθωρισμό ]
Ένα από τα σημαντικότερα ζητήματα στην Λογιστική είναι και η παρουσίαση των οικονομικών καταστάσεων σε υπερπληθωριστικές οικονομίες (Δείτε: Διεθνές Λογιστικό Πρότυπο 29).
Διαχρονικά στην Ελλάδα προβλεπόταν η αναπροσαρμογή της αξίας των ακινήτων (τελευταίος σε ισχύ νόμος έως το 2013, ήταν ο ν. 2065/1992). Ειδική αντιμετώπιση για το θέμα αυτό υπήρξε φυσικά και μετά την «Κατοχή» λόγω του υπερπληθωρισμού που υπήρξε (Δείτε: «Η αναγωγή των ισολογισμών εις νέας δραχμάς», Μάριος Ν.Τσιμαράς , Έτος: 1945).
Βιβλιογραφία και Αρθρογραφία
(1) Μουσείο της Τράπεζας της Ελλάδος – Οδηγός Έκθεσης
(2) Ναπολέων Μαραβέγιας (*) «Πώς πλούτισαν οι μαυραγορίτες στην Κατοχή και γιατί φώναζαν “αγάντα Ρόμελ!”(*) Καθηγητής της Πολιτικής Οικονομίας, κάτοχος της Εδρας Jean Monnet στο ΓΠΑ tovima.gr)
(3) Alpha Bank Πολιτισμός – https://www.alphapolitismos.gr/ )
(4) Μιχάλης Στούκας Τα «αντάρτικα» νομίσματα σε οκάδες σιτάρι στην «Ελεύθερη Ελλάδα» («Ανταρτόπληκτες περιοχές») το 1944 (Εφημερίδα «Πρώτο Θέμα»). Πηγές:
- Γιάννης Σκαλιδάκης, «Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΛΛΑΔΑ, Η εξουσία του ΕΑΜ στα χρόνια της Κατοχής (1943-1944)», Β’ ΕΚΔΟΣΗ, Εκδόσεις Ασίνη, 2015.
- ΜΑΡΙΟΣ ΚΟΚΚΩΝΗΣ, «ΤΑ ΑΝΤΑΡΤΙΚΑ ΧΑΡΤΟΝΟΜΙΣΜΑΤΑ σε οκάδες σιτάρι και όχι σε δραχμές ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΛΛΑΔΑ 1944», Περιοδικό ΙΣΤΟΡΙΑ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΜΕΝΗ, ΤΕΥΧΟΣ 672, ΙΟΥΝΙΟΣ 2024.
(5) Ιστορία της Νεότερης Ελλάδας μέσα από τα χαρτονομίσματα της Δραχμής
(6) Κοκκώνης Μάριος : Τα Χαρτονομίσματα της Κατοχής, 1941-1944 (Δεύτερος Τόμος)