Τα νομίσματα του Νεοελληνικού Κράτους : Γρόσια, Φοίνικες, Δραχμές και Ευρώ
[ «Φουντούκια» – «Τάλιρα Ρεγγίνα»- «Χάρτινοι Φοίνικες» – «Μεταλλικές Δραχμές» – «Λατινική Νομισματική Ένωση» – Τα «κομμένα χαρτονομίσματα» – Grexit – κ.λπ ]
Κωνσταντίνος Ιωαν. Νιφορόπουλος
Ορκωτός Ελεγκτής Λογιστής
Επιστημονικός Συνεργάτης του Taxheaven
1. Το «νόμισμα»
«Ο όρος “νόμισμα” ετυμολογικά προέρχεται από το ρήμα νομίζω και σημαίνει γενικότερα το νόμο, τον καθιερωμένο θεσμό, μια ρύθμιση που έχει συμφωνηθεί και είναι αποδεκτή από όλους. Η καθιέρωση του νομίσματος είναι το αποτέλεσμα μιας μακροχρόνιας και επίπονης εξέλιξης και αναζήτησης για τη βελτίωση και τη διευκόλυνση των συναλλαγών» (1) .
«Το νόμισμα επινοήθηκε λόγω ανάγκης, συμβατικά και για τον λόγο αυτόν ονομάζεται νόμισμα, διότι υπάρχει όχι κατά τη φύση, αλλά κατά σύμβαση και μπορεί να μεταβληθεί από εμάς και να καταστεί άχρηστο» (Αριστοτέλης, Ηθικά Νικομάχεια, Ε, 5, 11) (8)
2. Τα Τουρκικά Νομίσματα ( Γρόσι, Παράδες και άσπρα )
«Τούρκον είδες; Γρόσια θέλει. Κι άλλον είδες; Κι άλλα θέλει»
«Έχεις παράδες; Σου κάνουν τεμενάδες»
«Τ’ «άσπρα’ μιλούν, τ’ «άσπρα» λαλούν, τ’ «άσπρα» είν’ που κουβεντιάζουν»
Το γρόσι (Κουρούς – τουρκ. Kuruş) – Βασικό τουρκικό νόμισμα Η κατώτερη υποδιαίρεση του τουρκικού νομίσματος ήταν το «άσπρο» και τα τρία «άσπρα» ίσον ένας «παράς», οι σαράντα «παράδες» ίσον ένα «γρόσι» και τα εκατό γρόσια ίσον μία «λίρα».
3. Τα νομίσματα κατά τη διάρκεια της Επανάστασης – Η πρώτη διατίμηση νομισμάτων
Κατά τη διάρκεια της Επανάστασης επικρατούσε νομισματική αναρχία στον Ελλαδικό χώρο. Οι συναλλαγές γίνονταν με οθωμανικά νομίσματα, όπως το γρόσι, αλλά και με διάφορα ξένα νομίσματα (ισπανικό δίστηλο, τάλιρο της Μαρίας Θηρεσίας, χρυσό τσεκίνι Βενετίας κ.ά.). Όλα αυτά τα ευρωπαϊκά νομίσματα, καθώς και η τουρκική τους απομίμηση, ήταν γνωστά στους Έλληνες της προεπαναστατικής περιόδου και όταν παρέστη η ανάγκη δημιουργίας μιας νομισματικής μονάδος για τους σκοπούς της Επανάστασης, ήταν πρακτικό να χρησιμοποιηθεί μια από τις ήδη υπάρχουσες νομισματικές αξίες. Όμως όχι ένα συγκεκριμένο μεταλλικό νόμισμα, καθώς λόγω κιβδηλοποιίας, λιποβαρών νομισμάτων και νόθευσης, δεν υπήρχε νόημα να μιλάμε για μια σταθερή μεταλλική αξία. Αυτό αποδεικνύεται και από την πρώτη διατίμηση νομισμάτων που δημοσίευσε η “Προσωρινή Διοίκησις” στις 16/3/1822. Η διαταγή υπογράφεται από τον Πανούτζο Νοταρά ως Μινίστρο της Οικονομίας και ορίζει την αντιστοιχία εφτά ευρωπαϊκών και 18 τούρκικων νομισμάτων σε γρόσια. ….. Σε κάθε περίπτωση όμως, δεν θα πρέπει λοιπόν να παραγνωρίζεται ο ρόλος του επαναστατικού γροσιού στην ολοκλήρωση της επαναστατικής προσπάθειας, ως του πρώτου εθνικού νομίσματος, …..» (2)
Η Πρώτη Εθνική Συνέλευση των Επαναστατημένων Ελλήνων εξουσιοδοτεί τον Πρόεδρο του Εκτελεστικού σώματος Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο, να υλοποιήσει μία από τις σημαντικές αποφάσεις της. Να δημιουργηθεί δηλαδή το συντομότερο δυνατό Ελληνικό Εθνικό Νόμισμα, χωρίς να περιμένουν να ολοκληρωθεί με επιτυχία η Επανάσταση του Έθνους. Το όνομά του ορίστηκε να είναι η Δραχμή.
Ένα χρόνο περίπου μετά την καταστροφή του από τον Κιοσέ Πασά Μουσταφάμπεη ή Κεχαγιάμπεη (24/4/1821) το Άργος αποφασίστηκε να είναι η έδρα του πρώτου Ελληνικού Νομισματοκοπείου. Το μοναστήρι της Παναγίας της Κατακεκρυμένης (της Πορτοκαλούσας), που δεσπόζει στην πλαγιά του Λόφου της Λάρισας κάτω από το Πελασγικό Κάστρο του Άργους, έκριναν ότι είναι το καλύτερο και ασφαλέστερο μέρος για να κοπούν τα πρώτα ελληνικά νομίσματα.
Στην Καρδαμύλη της Μεσσηνιακής Μάνης ένας κιβδηλοποιός είχε στήσει ένα μηχάνημα κοπής κίβδηλων νομισμάτων (ανθούσε τότε η κιβδηλοποιία). Ήταν το μόνο γνωστό και διαθέσιμο που μπορούσε να χρησιμοποιηθεί αμέσως. Έτσι τον Μάρτιο του 1822 ο Δημήτριος Καλαμαριώτης εξουσιοδοτήθηκε ν’ αγοράσει αυτήν τη «μάκινα» όπως την έλεγαν και να την φέρει στο Άργος. Πράγματι αγοράστηκε και οι εργασίες για την ετοιμασία τα κοπής της Δραχμής ξεκίνησαν, αλλά προχωρούσαν αργά και με προβλήματα. Χρειάζονταν χρυσός, ασήμι και χαλκός. Τα λάφυρα από την Άλωση της Τριπολιτσάς (23/9/1821) είχαν μοιρασθεί τα περισσότερα στους νικητές καπετανέους και στους στρατιώτες τους. Πρότειναν να λιώσουν τ’ ασημένια σκεύη από τις εκκλησίες, ως έσχατη και άμεση λύση για την εύρεση ασημιού.
Έπρεπε, επίσης, να βρεθεί ικανός χαράκτης για την χάραξη της δραχμής. Βρέθηκε στο πρόσωπο ενός ικανού τεχνίτη στην κατασκευή ασημένιων αντικειμένων και κιβδηλοποιού, του Αρμενικής καταγωγής Χατζηγρηγόρη Πυροβολιστή (Χατζή – Κιρκορ), που διορίστηκε ως Πρώτος Έλληνας χαράκτης του Εθνικού Νομισματοκοπείου. Ως πρώτα νομίσματα αποφασίσθηκε ότι θα κοπούν, το ασημένιο πεντάδραχμο και ο χάλκινος οβολός.
Στην τουρκοκρατούμενη Ελλάδα τα οθωμανικά νομίσματα που κυκλοφορούσαν ήταν -βασικά- τα ασημένια «γρόσια» και οι «παράδες».
Στις 16/3/1822 ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος με διάταγμά του καθόρισε τις επίσημες ισοτιμίες όλων των γνωστών νομισμάτων που κυκλοφορούσαν τότε στην απελευθερωμένη από την εθνική επανάσταση Ελλάδα. Όπως:
· Τα χρυσά νομίσματα του σουλτάνου Αχμέτ του Γ’, τα λεγόμενα «φουντούκια», που κυκλοφόρησαν από το 1703 έως το 1730, ισοδυναμούσαν με 11 γρόσια και 20 άσπρα το καθένα.
· Τα χρυσά νομίσματα του σουλτάνου Μαχμούτ τα αποκαλούμενα από τον λαό «Μαχμουδιέδες» που κυκλοφορούσαν από το 1730 έως 1754 και ισοδυναμούσαν με 26 γρόσια το καθένα.
· Τα χρυσά νομίσματα του Μουσταφά του Γ’, τα ονομαζόμενα από τον λαό «Αϊναλιά» και ισοδυναμούσαν με 33. Ήταν από τα πλέον περιζήτητα και ακριβά.
· Τα γαλλικά ναπολεόνια, οι βρετανικές λίρες, οι κορώνες.
· Τα αυστριακά νομίσματα της Μαρίας Θηρεσίας, τα ονομαστά «Τάλιρα Ρεγγίνα» (σ’ αυτά είχαν ιδιαίτερη προτίμηση οι Υδραίοι και νησιώτες καπετάνιοι καραβοκύρηδες. Όλα αυτά και άλλα ξένα νομίσματα, 26 συνολικά, είχαν τη δική του ισοτιμία με το γρόσι, όπως την προσδιόριζε το διάταγμα της 16/3/1822.
Οι εργασίες του πρώτου Εθνικού Νομισματοκοπείου στο μοναστήρι της Παναγίας της Κατακεκρυμένης στο Άργος διεκόπησαν αρχές Ιουλίου 1822 λίγο πριν ολοκληρωθούν. Γιατί η μεγάλη στρατιά του Μαχμούτ Πασά (1788-1822) πέρασε τον Ισθμό της Κορίνθου χωρίς αντίσταση και στις 13 Ιουλίου 1822 μπήκε στο Άργος. Η πόλις καταστράφηκε ξανά για δεύτερη φορά μέσα σε 15 μήνες και εκατοντάδες κάτοικοί του σφαγιάστηκαν ή αιχμαλωτίστηκαν. Έτσι ναυάγησε – λόγω Δράμαλη- η πρώτη προσπάθεια να κοπούν τα πρώτα ελληνικά νομίσματα στο Α’ Εθνικό νομισματοκοπείο που στήθηκε στο Άργος την άνοιξη του 1822.
Μετά την καταστροφή του Δράμαλη στα Δερβενάκια 26-27/7/1822 η προσωρινή κυβέρνηση με απόφαση του εκτελεστικού σώματος τύπωσε χαρτονομίσματα αξίας 100, 250, 500, 700 και 1000 γροσίων για την ενίσχυση του Εθνικού Αγώνα. Τα χαρτονομίσματα αυτά δεν είχαν σχεδόν καμία ανταπόκριση ούτε από τους Έλληνες ούτε από τους ξένους και η αξία του μηδενίστηκε.
Η Β’ Εθνοσυνέλευση του Άστρους το 1823 πήρε ξανά την απόφαση ότι είναι καθήκον της η έκδοση εθνικού νομίσματος. Και επανέλαβε ότι πρέπει να κοπούν ασημένιες δραχμές και χάλκινοι οβολοί. Κάθε δραχμή προσδιόρισαν την ισοτιμία της με 100 οβολούς. Ούτε και τούτη τη φορά το θέμα προχώρησε.
Ξανά και πάλι εμφύλιος πόλεμος, φατριασμός, διχασμοί, η επαναστατημένη Ελλάδα να βλέπει τα παιδιά της να σκοτώνονται μεταξύ τους και να μην έχει πού ν’ ακουμπήσει να πάρει μία ανάσα. Ο χρυσός, τ’ ασήμι, τα μέταλλα τ’ αναγκαία για να κοπούν τα νομίσματα έγιναν καπνός, όπως και το δάνειο της Ανεξαρτησίας (2.800.000 αγγλικές λίρες) που πήραμε το 1825. Και ο Ιμπραήμ Πασάς εισέβαλε ανενόχλητος στο Μωριά ρημάζοντάς τον. (11)
Η Ιερά Μονή Παναγίας Κατακεκρυμμένης (ή αλλιώς Πορτοκαλούσας) είναι ιστορικό ανδρικό μοναστήρι του Άργους της Πελοποννήσου. Φωτογραφία του Γάλλου Αρχαιολόγου Antoine Bon (;) περίπου στα 1930, ήταν η έδρα του πρώτου Ελληνικού Νομισματοκοπείου. (11)
4. [ Έτος 1829 ] Ο «Φοίνικας» – Το νόμισμα στην Εποχή του Καποδίστρια
Ο πρώτος κυβερνήτης του νεοσύστατου Ελληνικού κράτους, Ιωάννης Καποδίστριας,
θέσπισε για πρώτη φορά την περίοδο 1828-1829 εθνικό νομισματικό σύστημα που
βασιζόταν στον άργυρο, με νομισματική μονάδα τον φοίνικα. Ο φοίνικας συμβόλιζε την
πολιτική αναγέννηση της Ελλάδας και την οικονομική της αυτοτέλεια από την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Την 1η Οκτωβρίου 1829 κυκλοφόρησαν τα πρώτα νομίσματα φοίνικα
(με χάλκινες υποδιαιρέσεις). (8)
Οι 10 φοίνικες του 1831 ήταν η πρώτη προσπάθεια έκδοσης χαρτονομίσματος ( μη μετατρέψιμου σε μεταλλικό νόμισμα) του νεοσύστατου Ελληνικού κράτους. Όλοι οι χάρτινοι φοίνικες τυπώθηκαν στο νομισματοκοπείο της Αίγινας, εκεί όπου είχε εκδοθεί και το πρώτο νόμισμα στην αρχαία Ελλάδα, οι «Αιγινητικοί στατήρες». (3) και (8)
Για να αναγκάσει τον κόσμο να αποδεχτεί αυτά τα χαρτονομίσματα, ήταν υποχρεωτικό στις συναλλαγές τους οι ̟πολίτες με το κράτος να χρησιμοποιούν κατά το 1/3 χαρτονομίσματα και το υπόλοιπο σε νομίσματα. Για να έχουμε μια άποψη της αξίας των χαρτονομισμάτων αυτών, γνωρίζουμε από τις ισοτιμίες της εποχής, ότι μια χρυσή αγγλική λίρα άξιζε 29,6 φοίνικες. Δυστυχώς το κοινό φάνηκε διστακτικό να αποδεχθεί τα χαρτονομίσματα… (4)
Η 4η Εθνοσυνέλευση των Ελλήνων που έγινε στο αρχαίο θέατρο του Άργους (11/07 έως 6/08/1829) ενέκρινε ψήφισμα (το Ζ/31/7/1829) για τη λειτουργία του Νομισματοκοπείου και την κυκλοφορία του νέου νομίσματος εγκρίνοντας έτσι όλες τις μέχρι τότε αποφάσεις και πράξεις του Ιωάννη Καποδίστρια. Μάλιστα στις 30/7/1829 στα μέλη της Δ’ Εθνοσυνέλευσης μοιράσθηκαν ως δώρο τα πρώτα νομίσματα που κυκλοφόρησαν.
Οι Φοίνικες του Καποδίστρια
Το 1831 αναγκάσθηκε ο Ιωάννης Καποδίστριας να κυκλοφορήσει χάρτινους φοίνικες [Δυστυχώς το κόστος παραγωγής κάθε αργυρού φοίνικα ξεπέρασε κατά πολύ την αξία που είχε σαν νόμισμα. Γι’ αυτό και σταμάτησε – μαζί με άλλους λόγους που κυρίαρχος ήταν η απουσία ασημιού- την παραγωγή του]. Την απόφασή του αυτή ο πρώτος κυβερνήτης της χώρας μας την αιτιολόγησε με λόγια που μακάρι να τα ακούγαμε και σήμερα από τους νυν κυβερνώντες μας. «…χρεωστούντες να εξεύρωμεν τον τρόπον να θεραπεύσωμεν την ανάγκην ταύτην (δηλαδή την έλλειψη χρημάτων) χωρίς να επιφορτίσωμεν με νέους φόρους την γεωργίαν και το εμπόριον, τα οποία πρέπει να αναζωογονήσωμεν ως παθόντα εκ της παρελθούσης ανωμαλίας…». Οι χάρτινοι φοίνικες τυπώθηκαν στην Αίγινα την 1/7/1831. Η συνολική αξία τους ανήλθε στο ύψος των 500.000 φοινίκων, από 3.000.000 που είχαν αρχικά ορισθεί, τυπώθηκαν ονομαστικές αξίες των 5, 10, 50 και 100 φοινίκων. Τα χαρτονομίσματα μη έχοντας αντίκρισμα σε χρυσό ή ασήμι δεν απέκτησαν την εμπιστοσύνη Ελλήνων και ξένων και απέτυχαν. (11)
5. Νομισματοκοπεία : α) Εθνικό Νομισματοκοπείο Αιγίνης β) Βασιλικό Νομισματοκοπείο και Σφραγιστήριο γ) Ίδρυμα Εκτύπωσης Τραπεζογραμματίων και Αξιών
Εθνικό Νομισματοκοπείο Αιγίνης (1828-1833)
Στην από 2 Απριλίου 1828 πρόσκληση του Καποδίστρια προς το Πανελλήνιον γίνεται λόγος για νομισματοκοπείο: «Κράτιστον είναι λοιπόν να αποφασίσωμεν άνευ αναβολής περί τούτου και περί καταστάσεως νομισματοκοπείου να επιμεληθώμεν, αν τω οποίω… θέλει συμβή να κόπτεται και νόμισμα αργυρούν». Για το λόγο αυτό προσκαλεί το Πανελλήνιον να επιφορτίσει το Οικονομικό Τμήμα να ετοιμάσει σχέδιο, «…το να περιέχη… προεκλογισμόν των εκχωρηθησομένων χρημάτων εις την Οικονομικήν Επιτροπήν προς κατασκευήν του νομισματοκοπείου».
Ο Κοντόσταυλος ήλθε στην Αίγινα την 20ή Νοεμβρίου 1828 κομίζοντας όλα τα μηχανήματα που είχε προμηθευθεί και εγκαταστάθηκε στο ισόγειο και στην αυλή του γραφείου και της οικίας του Κυβερνήτη. Ο Κοντόσταυλος επιφορτίσθηκε με την ανεύρεση των υπαλλήλων που θα επανδρώσουν το Νομισματοκοπείο και την 12η Μαΐου 1829 διατάχθηκε η έναρξη των εργασιών του Νομισματοκοπείου υπό την επαγρύπνηση και ευθύνη του Κοντοσταύλου. Με το Ζ’ Ψήφισμα της 31ης Ιουλίου 1829, που εξέδωσε η Δ’ εν Άργει Εθνική Συνέλευση, εγκρίθηκε αφ’ ενός η αγορά και η σύσταση του νομισματοκοπείου, αφ’ ετέρου εξουσιοδοτήθηκε ο Κυβερνήτης να θέσει σε κυκλοφορία το νέο νόμισμα και να εγκρίνει την περαιτέρω νομισματοκοπία σύμφωνα με το σχέδιο του Πανελληνίου. (12)
Βασιλικό Νομισματοκοπείο και Σφραγιστήριο (1836-1941)
Ιδρύθηκε με πρωτοβουλία της Αντιβασιλείας του Όθωνα το 1836. Ως νόμισμα του Βασιλείου είχε μόλις οριστεί η δραχμή με την παράλληλη κατάργηση του φοίνικα). Η κοπή των νομισμάτων γινόταν στο νομισματοκοπείο του Μονάχου.
Η έδρα του Νομισματοκοπείου ήταν στο Υπουργείο Οικονομικών, στην πλατεία Υπουργείου Οικονομικών ή Πλατεία Νομισματοκοπείου (σημερινή πλατεία Κλαυθμώνος) και ανήκε στην αρμοδιότητα του Υπουργείου Οικονομικών. ( Πηγή : https://el.wikipedia.org/wiki/ BF )
Ίδρυμα Εκτύπωσης Τραπεζογραμματίων και Αξιών (1938-σήμερα)
Το Ίδρυμα Εκτύπωσης Τραπεζογραμματίων και Αξιών (Ι.Ε.Τ.Α.), κοινώς αποκαλούμενο Νομισματοκοπείο, είναι ανεξάρτητη διεύθυνση της Τράπεζας της Ελλάδος. Αποτελεί πρακτικά την τεχνική και παραγωγική μονάδα στην οποία κόβονται κέρματα, τυπώνονται χαρτονομίσματα, αξιόγραφα του Δημοσίου, έντυπα που χρησιμοποιούνται από τις υπηρεσίες της τράπεζας, καθώς και εκδόσεις της, όπως φυλλάδια, βιβλία κτλ. Οι εγκαταστάσεις του βρίσκονται στο Χαλάνδρι, επί της Λεωφόρου Μεσογείων 341.
Ιδρύθηκε στις 7 Ιουνίου 1938 ως «Τυπογραφείον Τραπεζογραμματίων της Τραπέζης», με απόφαση του γενικού συμβουλίου της τράπεζας, με αρχικό σκοπό την εκτύπωση χαρτονομισμάτων και τίτλων αξιών του δημοσίου.
Παρόλο που η ανέγερση του κτηρίου του Ιδρύματος αποπερατώθηκε το 1941 και το ίδιο έτος εξοπλίσθηκε με τον απαραίτητο εξοπλισμό εκτύπωσης, οι πρώτες εκτυπώσεις χαρτονομισμάτων έγιναν το 1947, δυο χρόνια μετά τη λήξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Μετά την απόφαση του Υπουργείου Οικονομικών να αναθέσει την κοπή των κερμάτων στην Τράπεζα της Ελλάδος, στον ίδιο χώρο εγκαταστάθηκε και το νομισματοκοπείο, το οποίο άρχισε να κόβει τα πρώτα κέρματα το 1972.
Ωστόσο, από την αρχή υπήρχαν σκέψεις για τη δηµιουργία ιδιόκτητου ιδρύµατος εκτύπωσης τραπεζογραµµατίων και αξιών. Άλλωστε, ήδη πριν από τον Α΄ Παγκόσµιο Πόλεµο, δεκατέσσερις χώρες διέθεταν ανάλογα ιδρύµατα εκτύπωσης που εξυπηρετούσαν τις εκδοτικές ανάγκες των κεντρικών τραπεζών τους.
Παρόλο που η εκτύπωση κερμάτων και χαρτονομισμάτων γίνεται στον ίδιο χώρο, εκδότης των χαρτονομισμάτων από το 1928 έως το 2001 ήταν η Τράπεζα της Ελλάδος, ενώ μετά την υιοθέτηση του ευρώ εκδότης των χαρτονομισμάτων είναι η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. ( Πηγή : https://el.wikipedia.org/wiki/ BF )
Τα πρώτα χρόνια µετά την ίδρυσή της, η Τράπεζα της Ελλάδος εκτύπωνε τα τραπεζικά γραµµάτια, τις τραπεζικές επιταγές, τις συναλλαγµατικές και όποια άλλη έκδοση χρειαζόταν στην Αγγλία και σε ορισµένα ελληνικά τυπογραφεία.
Το «εκατοντάδραχµο της απελευθέρωσης», µε τον πυρπολητή Κωνσταντίνο Κανάρη στην πρόσθια όψη και τη Δόξα στην οπίσθια, που κυκλοφόρησε στις 11 Νοεµβρίου του 1944, τυπώθηκε και πάλι στην Αγγλία.
Το πρώτο τραπεζογραµµάτιο που τυπώθηκε στο νέο τυπογραφείο είναι το καφέ χιλιόδραχµο. Για το σκοπό αυτό αγοράστηκαν ειδικές µηχανές λιθογραφικής εκτύπωσης, δύο για δίχρωµη εκτύπωση και δύο για µονόχρωµη, καθώς και ειδικά επίπεδα πιεστήρια. ( Πηγή : https://www.bankofgreece.gr/euro/nomismatokopeio-ieta/h-istoria-toy-nomismatokopeioy )
6. [ Έτος 1833 ] Η Δραχμή αντικαθιστά τον Φοίνικα
Η λέξη δραχμή προέρχεται από το ρήμα δράττω, που σημαίνει αρπάζω (> δράττομαι = πιάνω σφικτά). Στην αρχαία Ελλάδα, η «δραχμή», ήταν μία αρχαία νομισματική μονάδα που κόπηκε σε πολλές πόλεις-κράτη σε μία περίοδο δέκα αιώνων. Το αργυρό τετράδραχμο της Αθήνας ήταν το πιο γνωστό νόμισμα του αρχαίου κόσμου.
Με Βασιλικό διάταγμα της 22ας Φεβρουαρίου 1833 «περί ρυθμίσεως του νομισματικού συστήματος», η Δραχμή αντικαθιστά τον Φοίνικα.
Ισοτιμία των «Δραχμών» με τους «Φοίνικες»
« Οἱ πρῶην ἐκτυπωθέντες εἰς τὴν Ἑλλάδα φοίνικες εἶναι παρὰ τιμήν. Τὸ Ἐθνικὸν ταμεῖον θέλει τοὺς δέχεσθαι εἰς τὰς πρὸς τὸ δημόσιον γινομένας πληρωμὰς κατὰ τὴν ἐσωτερικήν των ἀξίαν, ἥτις, κατὰ τὰς γενομένας ἐξετάσεις, εἶναι γραμμῶν 3,747 ἀργύρου, ἤτοι 93 λεπτῶν κατὰ τὴν νέαν διατίμησιν. Εἰς τὴν τιμήν ταύτην δύναται καὶ νὰ τοὺς ἀνταλλάξῃ τις εἰς τὸ Ἐθνικὸν Ταμεῖον » (5)
Σημαντικό πρόβλημα του νέου νομισματικού συστήματος αποτελούσε η ευρεία κυκλοφορία τουρκικών, ισπανικών και άλλων νομισμάτων με τα οποία συναλλάσσονταν οι Έλληνες έμποροι εξαιτίας της περιορισμένης ποσότητας των κυκλοφορούντων ελληνικών νομισμάτων. .. (8)
Τον Αύγουστο του έτους 1833 απαγορεύτηκε ρητά η αποδοχή τουρκικών νομισμάτων από τα δημόσια ταμεία, σε μια προσπάθεια να επιβληθεί το νέο νόμισμα.
Τον Μάρτιο του 1841 ιδρύθηκε η Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος, στην οποία δυο χρόνια μετά (1843) παραχωρήθηκε το προνόμιο της έκδοσης χαρτονομισμάτων, το οποίο και διατήρησε μέχρι το 1927, όταν τη σκυτάλη πήρε η Τράπεζα της Ελλάδος.
7. Οι «Συναλλαγματικές διαφορές» και το πρόβλημα της ορθής λογιστικής απεικόνισης
« Τὴν βλάβην αὕτην (εννοεί από την κυκλοφορία πολλών και αμφιβόλου ποιότητας νομισμάτων ) ἐγνωρίσαμεν ἤδη ἐκ πείρας ὅλοι, καὶ μάλιστα οἱ ἔμποροι Ἕλληνες, οἵτινες κρατοῦντες τὰ κατάστιχά των ἤ εἰς Γρόσια ἤ εἰς Φοίνικας, ἐν ᾧ πολλάκις ἐνόμισαν ὅτι ἐπώλησαν τὰς πραγματείας τῶν με κέρδος οὐχὶ εὐκαταφρόνητον εὑρέθησαν με ζημίαν σημαντικήν εἰς τὴν σύναξιν τῶν κεφαλαίων των, κατὰ τὴν συμφωνηθείσαν διορίαν· διότι εἰς τὸ μεταξύ ἡ αὐτὴ ποσότης τῶν Γροσίων ἤ τῶν Φοινίκων δὲν ἔδιδεν οὐδὲ τὸ ποσὸν τῆς πρώτης ἀγοράς εἰς νομίσματα ἔχοντα τὴν ἐσωτερικήν των ἀξίαν με τὰ ὁποῖα οὗτοι ἐκπλήρωσαν, ἤ ἦσαν ὑπόχρεοι νὰ πληρώσουν τὴν τιμήν τῶν πραγματειῶν των» (5) .
Εκατό περίπου χρόνια μετά, τα ίδια έλεγε και ο Μάριος Τσιμάρας (1896-1983) « οι λογισταί … θα κατωρθούσι την ακριβή διάγνωσιν των κερδών εκμεταλλεύσεως από των κερδών συγκυρίας και θα δύνανται, γενικώτερον, ν’αποτρέπωσι τους επιχειρηματίας από τας δεινάς συνεπείας της «λογιστικής παραισθήσεως» ( Βιβλίο «Η αναγωγή των Ισολογισμών εις Σταθεροποιημένας Δραχμάς » ( 1930) . )
8. [ Έτος 1867 ] Η Δραχμή και η «Λατινική Νομισματική Ένωση»
Τον Απρίλιο του 1867 η Ελλάδα υπογράφει συμφωνία με τη «Λατινική Νομισματική Ένωση (ΛΝΕ)» (*) , (αποδεχόμενη τον διμεταλλισμό, με αναλογία χρυσού/αργύρου 1/15,5) ώστε η δραχμή να ακολουθήσει τους κανόνες ισοτιμιών της ένωσης.
Την 1η Νοεμβρίου 1882 η Ελλάδα εισήλθε ως πλήρες μέλος στη ΛΝΕ, με συνέπεια την εισαγωγή νέου νομίσματος, της νέας δραχμής, (100 νέες δραχμές ισοδυναμούσαν με 112 παλαιές). Η ισοτιμία της νέας δραχμής ορίστηκε σε 1:1 με το γαλλικό, το ελβετικό και το βελγικό φράγκο και με την ιταλική λίρα. Στις 30 Σεπτεμβρίου 1885 Ελλάδα επανέρχεται σε καθεστώς «αναγκαστικής κυκλοφορίας», δηλαδή μη μετατρέψιμου νομίσματος. Από τις 16 Ιουνίου 1915 η δραχμή εγκατέλειψε το φράγκο και συνδέθηκε με τη στερλίνα, ενώ έναν χρόνο αργότερα συνδέθηκε με το δολάριο. (8).
Σε πολλές εκδόσεις των χαρτονομισμάτων της Εθνικής Τράπεζας η ονομαστική αξία στην πίσω πλευρά του γραμματίου αναγραφόταν στα γαλλικά «francs». Πιθανόν για τον λόγο αυτό, τουλάχιστον μέχρι τις δεκαετίες του 70-80, η δραχμή αποκαλούνταν από τον λαό και φράγκο (π.χ. τα κέρματα των 2 δραχμών αποκαλούνταν δίφραγκα) (6).
(*) Η «Λατινική Νομισματική Ένωση» ιδρύθηκε το 1865, από τη Γαλλία, το Βέλγιο, την Ιταλία και την Ελβετία με κύριο σκοπό τη διευκόλυνση του εμπορίου.
9. [ Έτος 1868 ] Τα τελευταία χαρτονομίσματα που τυπώθηκαν μόνο από τη μία όψη
Το τραπεζογραμμάτιο των 25 δραχμών, που κυκλοφόρησε στις 8 Μαρτίου 1868 είναι το πρώτο χαρτονόμισμα με πολύχρωμη εκτύπωση και τα τελευταίο που τυπώθηκε μόνο από τη μία όψη (3) .
10.[ Έτος 1922 ] Τα χαρτονομίσματα «κόβονται» στα δύο – Παγκόσμια πρωτοτυπία «αναγκαστικού δανείου»
Οι Ελληνικές στρατιωτικές δυνάμεις βρίσκονται στη Μικρά Ασία. Η έκβαση της εκστρατείας είναι αβέβαιη, όχι μόνο για στρατιωτικούς λόγους αλλά και για οικονομικούς.
Η ανάγκη χρηματοδότησης των πολεμικών δαπανών, ιδιαίτερα της Μικρασιατικής
Εκστρατείας, οδήγησε σε νέα επιδείνωση της δημοσιονομικής και νομισματικής κατάστασης.
Ο υπουργός Οικονομικών Πέτρος Πρωτοπαπαδάκης έβγαλε από το πορτοφόλι του ένα χαρτονόμισμα των 100 δραχμών και το έκοψε στα δύο μπροστά στον κατάπληκτο πρωθυπουργό Δημήτρη Γούναρη. Το σχέδιο ήταν πολύ απλό: Με τη διχοτόμηση του νομίσματος η αριστερή πλευρά θα χρησιμοποιούνταν ως νόμισμα στη μισή αξία του ακεραίου χαρτονομίσματος (π.χ., το τεμάχιο του εκατονταδράχμου άξιζε πλέον πενήντα δραχμές). Η δεξιά πλευρά του χαρτονομίσματος θα ανταλλασσόταν με έντοκα γραμμάτια του Δημοσίου, στη μισή αξία του ακεραίου χαρτονομίσματος. (7) και (8)
500 Δραχμές 1917 Δεξί Μισό.
11. [ Έτη 1941-1944] Υπό ξένη κατοχή -Αντιπραγματισμός- «Μάρκο Κατοχής» – Χρυσή λίρα
Δείτε αναλυτικά στο άρθρο μας :
12. [ Έτος 1944] Το Χαρτονόμισμα των 100 δισεκατομμυρίων δραχμών
Το τραπεζογραμμάτιο των 100 δισ. δραχμών κυκλοφόρησε στις 3 Νοεμβρίου 1944. Είναι το μεγαλύτερο σε ονομαστική αξία ελληνικό τραπεζογραμμάτιο (χαρτονόμισμα). Από το 1941 έως το 1944 τυπώθηκαν πολλά τραπεζογραμμάτια με τεράστιες ονομαστικές αξίες, λόγω του καλπάζοντος πληθωρισμού. Το χαρτονόμισμα φέρει την υπογραφή του Ξενοφώντα Ζολώτα, του τότε Συνδιοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος. (3)
Με τον ν.18/10.11.1944 εισάγεται η πρώτη νομισματική μεταρρύθμιση που προβλέπει ότι μία μεταπολεμική δραχμή ισοδυναμεί με 50 δισεκατομμύρια κατοχικές δραχμές. (3)
13. [ Έτος 1953] Η υποτίμηση της Δραχμής – Η «νέα δραχμή»
Στις 9 Απριλίου 1953 η νέα κυβέρνηση Παπάγου, με υπουργό Οικονομικών τον Σπυρίδωνα Μαρκεζίνη, αποφάσισε, με τη σύμφωνη γνώμη της Νομισματικής Επιτροπής και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, την υποτίμηση της δραχμής έναντι του δολαρίου από 15.000 σε 30.000 και τη σύνδεσή της με το σύστημα σταθερών ισοτιμιών του Bretton Woods (*).
Σε μια προσπάθεια καταπολέμησης του ψυχολογικού αντικτύπου της παρατεταμένης νομισματικής αστάθειας, η κυβέρνηση εισήγαγε τη «νέα δραχμή» ως νομισματική μονάδα, έτσι με τον ν.2824/20.6.1954 (ΦΕΚ Α΄ 79) ορίζεται η ισοτιμία της νέας δραχμής με 1.000 παλαιές και περικόπτονται τρία μηδενικά από την ονομαστική αξία των τραπεζογραμματίων. (8)
Έως τα μέσα της δεκαετίας του 1960 και παρά τη σταθερότητα της δραχμής, όλες οι αγοροπωλησίες μεγάλης αξίας γίνονταν σε χρυσές λίρες. (8)
…………………
(*) Το σύστημα Bretton Woods ήταν μια προσπάθεια της παγκόσμιας οικονομικής κοινότητας να επιστρέψει στον Κανόνα Χρυσού (δηλαδή στο σύστημα των σταθερών συναλλαγματικών ισοτιμιών), χρησιμοποιώντας, όμως, το δολάριο ως κεντρικό άξονα του συστήματος το οποίο όμως ήταν προσαρμοσμένο και μετατρέψιμο με σταθερή ισοτιμία με το χρυσό. Στην πράξη το νέο σύστημα αποτέλεσε ένα κανόνα δολαρίου-χρυσού αφού μόνο οι Η.Π.Α. είχαν αναλάβει την υποχρέωση να διατηρούν σταθερή την τιμή του χρυσού στα $ 35 την ουγκιά, πουλώντας ή αγοράζοντας χρυσό στην ισοτιμία αυτή μόνο έναντι των κεντρικών τραπεζών των άλλων χωρών. Το σύστημα των σταθερών ισοτιμιών έλαβε τέλος το 1971 όταν η κυβέρνηση των ΗΠΑ ανέστειλε την ελεύθερη μετατρεψιμότητα του δολαρίου σε χρυσό καθώς ο υψηλός πληθωρισμός και το αυξανόμενο έλλειμμα του ισοζυγίου πληρωμών οδήγησαν σε αφαίμαξη των αποθεμάτων χρυσού και δημιούργησαν προσδοκίες για επικείμενη υποτίμηση του δολαρίου. (9)
14. Πληθωρισμός και αναπροσαρμογή της αξίας των ακινήτων
Ένα από τα σημαντικότερα ζητήματα στην Λογιστική είναι και η παρουσίαση των οικονομικών καταστάσεων σε υπερπληθωριστικές οικονομίες (Δείτε: Διεθνές Λογιστικό Πρότυπο 29).
Διαχρονικά στην Ελλάδα προβλεπόταν η αναπροσαρμογή της αξίας των ακινήτων (τελευταίος σε ισχύ νόμος έως το 2013, ήταν ο ν. 2065/1992). Ειδική αντιμετώπιση για το θέμα αυτό υπήρξε φυσικά και μετά την «Κατοχή» λόγω του υπερπληθωρισμού που υπήρξε (Δείτε: «Η αναγωγή των ισολογισμών εις νέας δραχμάς», Μάριος Ν.Τσιμαράς , Έτος: 1945).
15. Η «μεταλλική δραχμή»
Οι «μεταλλικές δραχμές» είναι κυρίως γνωστές ως πρόστιμο στα δικαστήρια.
Η προέλευση της «μεταλλικής δραχμής» ανάγεται στις περιόδους κατά τις οποίες ίσχυε διεθνώς κάποιος μεταλλικός κανόνας, ενώ στην Ελλάδα είχε επιβληθεί αναγκαστική κυκλοφορία των τραπεζογραμματίων (χαρτονομισμάτων), δηλαδή ο μεταλλικός κανόνας αναστελλόταν. Αυτό σήμαινε ότι ο κάτοχος τραπεζογραμματίων δεν μπορούσε να απαιτήσει την εξαργύρωσή τους από κάποια τράπεζα. Στις περιόδους αυτές η αξία των χαρτονομισμάτων ήταν υποτιμημένη σε σχέση με των αργυρών δραχμικών νομισμάτων αφού αναγνωριζόταν και ρητώς ότι δεν υπήρχε κάλυψή τους από μεταλλικό νόμισμα (
Π.χ., τέτοια επίσημη διαφοροποίηση μεταξύ μεταλλικών και χάρτινων δραχμών έκανε το δασμολόγιο του 1887 (άρ. 24), που όριζε ότι η είσπραξη δασμών σε τραπεζογραμμάτια θα συμπεριελάμβανε επιπλέον 15% επί του δασμού σε σχέση με την πληρωμή σε μεταλλικό).
Το πιο εντυπωσιακό είναι ότι η μεταλλική δραχμή χρησιμοποιείται ακόμη και σήμερα, αρκετά χρόνια δηλαδή μετά την έλευση του ευρώ. Π.χ. Η ισοτιμία της είχε ορισθεί στα 1,50 ευρώ για την ατέλεια Ιερών Μονών Αγίου Όρους το 2002). (10)
16. [ Έτος 1987] «Δραχμές» αντί «Δραχμαί»
Κυκλοφορεί το τραπεζογραμμάτιο των 1.000 δραχμών. Σε αυτό αναγράφεται για πρώτη φορά το «Δραχμές» αντί «Δραχμαί» και «πληρωτέες με την εμφάνιση» αντί «πληρωτέαι επί τη εμφανίσει». (3)
17. [ Έτος 2002] Το «Ευρώ»
Το όνομα “ευρώ” αποφασίστηκε κατά τη συνεδρίαση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στη Μαδρίτη το 1995 στο πλαίσιο της προετοιμασίας για το ενιαίο νόμισμα. Το ελληνικό γράμμα έψιλον (Ε) ήταν η πηγή έμπνευσης για το σύμβολο του ευρώ “€”, το οποίο παραπέμπει επίσης στο πρώτο γράμμα της λέξης “Ευρώπη” στο λατινικό αλφάβητο, ενώ οι δύο παράλληλες γραμμές συμβολίζουν τη σταθερότητα….
Την 1η Ιανουαρίου 2001 υιοθετήθηκε το ευρώ ως λογιστική μορφή παράλληλα προς τη δραχμή. Την 1η Ιανουαρίου 2002 εισήχθη επίσημα το ευρώ σε κυκλοφορία ως νόμισμα παράλληλα προς τη δραχμή ως την 1η Μαρτίου, οπότε και η ελληνική δραχμή έπαψε να αποτελεί νόμιμο χρήμα στην Ελλάδα.
Ισοτιμία
Η ισοτιμία ευρώ δραχμής (1 ευρώ = 340,750 δραχμές) είναι αμετάκλητη και εξ ορισμού σταθερή.
Grexit
Ως Grexit (εκ του Gr απ’ το αγγλικό Greece + exit ) αναφέρεται η αποχώρηση της Ελλάδας από την ευρωζώνη και η επιστροφή της σε εθνικό νόμισμα, ως λύση της κρίσης χρέους που αντιμετωπίζει. Ο όρος εισήχθη τον Φεβρουάριο του 2012, αλλά χρησιμοποιήθηκε ευρέως το πρώτο εξάμηνο του 2015…
Βιβλιογραφία και Αρθρογραφία
(1) Τότσικας Αλέξης «Η Δραχμή μας από το Φείδωνα μέχρι το Ευρώ»
(2) Αθανάσιος Μπούνταλης «Το γρόσι στην ελληνική επανάσταση» (3) Alpha Bank Πολιτισμός – https://www.alphapolitismos.gr/ )
(4) Ευάγγελος Φυσίκας, «1831 Φοίνικες-Τα Πρώτα Ελληνικά Χαρτονομίσματα»)
(5) «Εφημερίς της Κυβερνήσεως, αρ. 3, της 28/2/1833»)
(6) Σαν Σήμερα .gr , « 22 χρόνια χωρίς τη δραχμή» )
(7) : Όταν το κατοστάρικο κόπηκε στη μέση, www.tovima.gr)
(8) Μουσείο της Τράπεζας της Ελλάδος – Οδηγός Έκθεσης
(9) Κανόνας Χρυσού & Σύστημα Bretton Woods, https://www.krinakis.gr/
(10) : Αθανάσιος Μπούνταλης «Τι ήταν, και τι είναι, η «μεταλλική δραχμή»; »)
(11) Γιώργος Γιαννούσης, Οικονομολόγος – Πρόεδρος Αργολικής Αρχειακής Βιβλιοθήκης Ιστορίας & Πολιτισμού https://argolikivivliothiki.gr/2017/03/27/national-mint/
(12)Διονύσιος Χ. Καλαμάκης και Χρήστος Π. Μπαλόγλου – Αργολική Αρχειακή Βιβλιοθήκη Ιστορίας & Πολιτισμού https://argolikivivliothiki.gr/2011/01/25//