Αν και παραμένουν η ραχοκοκαλιά της ελληνικής οικονομίας αντιμετωπίζουν σοβαρές δομικές δυσκολίες που σχετίζονται με την επιβίωσή τους – Αναγκαίες οι δράσεις ενίσχυσής τους από τεχνοκράτες

Ραχοκοκαλιά της ελληνικής επιχειρηματικότητας και διεθνώς είναι οι οικογενειακές επιχειρήσεις, ακόμη και μετά τον ολετήρα της οικονομικής κρίσης. Τα στοιχεία είναι αποκαλυπτικά και επιβεβαιώνουν ότι η κρίση παρέσυρε πολλά στον τομέα της παραγωγικής διάρθρωσης της χώρας, όχι όμως και το κύτταρο της μικρής ή μεγαλύτερης οικογενειακής επιχείρησης.

Πάνω από το 80% των ελληνικών επιχειρήσεων είναι οικογενειακές και συνολικά συνεισφέρουν τα 2/3 στο Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν και στις θέσεις εργασίας. Ως οικογενειακές επιχειρήσεις ορίζονται εκείνες στις οποίες το μετοχικό κεφάλαιο ανήκει στα μέλη της μιας οικογένειας και αρκετά ή τα περισσότερα μέλη της εργάζονται στην ίδια την επιχείρηση.

Η ανθεκτικότητα τους δεν είναι τυχαία. Όπως εξηγεί ο CEO της Crowe SOL, Χαρίλαος Φαλτσέτας, «οι οικογενειακές επιχειρήσεις διέπονται από ένα κοινό σύστημα αξιών, που δύσκολα διαρρηγνύεται. Αυτό δημιουργεί τελικώς μία ενιαία εταιρική κουλτούρα, που έρχεται σε αντίθεση με τις εταιρίες που δεν έχουν αυτή την ταυτότητα και λειτουργούν μάλλον προσηλωμένες στα τυπικά πλαίσια και συχνά επιδιώκοντας το πρόσκαιρο κέρδος και μόνον. Συσπειρωμένες γύρω από το αξιακό σύστημα της οικογένειας και τη θέληση της επιβίωσης, εμφανίζουν μεγαλύτερη υπομονή, λιγότερες απαιτήσεις, ακόμη και διάθεση για προσφορά αμισθί εργασίας, έως ότου περάσουν τα δύσκολα».

Στην Ελλάδα όπου η οικογένεια είναι πολύ ισχυρός θεσμός, σε σχέση με άλλες χώρες, βλέπουμε ότι αυτό αποτυπώνεται και στην επιχειρηματική δραστηριότητα. Όχι, όμως, πάντα με θετικό τρόπο. Υπάρχουν και προβλήματα.

Τα δύο μεγαλύτερα προβλήματα, που εμφανίζουν οι ελληνικές οικογενειακές επιχειρήσεις είναι αφενός ο τρόπος διοίκησης και αφετέρου η διαδικασία διαδοχής. Στον τρόπο διοίκησης όταν έρχεται η ώρα να ληφθούν σημαντικές αποφάσεις για την σωστή διαχείριση των πόρων εμφανίζονται καθυστερήσεις στη διάγνωση των κινδύνων και στην κατανόηση της εικόνας της αγοράς γενικότερα αλλά και πολυγνωμίες για τις νέες επενδύσεις ή στην αξιοποίηση ευκαιριών.

«Όταν η επιχείρηση δεν λειτουργεί με τεχνοκρατικά κριτήρια, κάθε κρίσιμη αλλαγή δηλητηριάζεται» εξηγεί ο Διευθύνων Σύμβουλος της Crowe SOL και συμπληρώνει ότι η ανάπτυξη της επιχείρησης επηρεάζεται αρνητικά από την επιφυλακτικότητα που χαρακτηρίζει την ελληνική οικογένεια. «Αντιμέτωποι με την αβεβαιότητα, αποφεύγουν να αναλαμβάνουν ρίσκο και δεν προχωρούν εύκολα σε επενδύσεις. Φοβούνται το ενδεχόμενο της αποτυχίας» προσθέτει μιλώντας για το προφίλ των Ελλήνων ιδιοκτητών επιχειρήσεων.

Συνήθως, βέβαια, ο εν λόγω τρόπος διοίκησης αφορά στην πρώτη γενιά, καθώς η δεύτερη παρουσιάζεται περισσότερο ριψοκίνδυνη, χωρίς φυσικά να αποκλείεται το σενάριο ο ισχυρός γιος να αναλαμβάνει την επιχείρηση και να συνεχίζει την τακτική του ισχυρού πατέρα. Εδώ αναδεικνύεται και ο ρόλος των εξωτερικών συμβούλων, οι οποίοι απαλλαγμένοι από αντικρουόμενα συμφέροντα, συνδράμουν τόσο στην επιβίωση όσο και στην ανάπτυξη της εταιρίας, με αντικειμενικά κριτήρια. «Ο σύμβουλος δεν θα διδάξει στον επιχειρηματία το αντικείμενο δράσης του. Θα τον βοηθήσει ώστε να αναπτύξει μια συγκροτημένη σκέψη και με την εμπειρία του θα τον εκπαιδεύσει για τη σωστή λειτουργία της εταιρίας. Θα τον μυήσει σε σύγχρονες δομές και πρακτικές, σε νέες διαδικασίες λήψης αποφάσεων και θα τον καθοδηγήσει στη διαχείριση κινδύνων με τεχνοκρατικό και ορθολογικό τρόπο. Το change management (αλλαγή νοοτροπίας) απαιτεί πειθαρχία» επισημαίνει ο κ. Φαλτσέτας.

Η δυσκαμψία των οικογενειακών επιχειρήσεων δεν επηρεάζει μόνο τη διοίκηση, αλλά και την κατάρτιση του διαδόχου, γεγονός που αποδεικνύεται από τα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης: Μόνο 3 στις 10 επιχειρήσεις επιβιώνουν κατά τη μετάβασή τους στη δεύτερη γενιά, ενώ μόνο 1 στις 10 διατηρούν την επιχείρηση με τη μετάβαση στη τρίτη γενιά. Αντίστοιχα μόνο 3 στις 100 καταλήγουν στην τέταρτη γενιά.

Ο κ. Φαλτσέτας εξηγεί ότι η αποδεδειγμένη αδυναμία των επιχειρήσεων να πετύχουν στη διαδοχή, ενισχύει την ανάγκη για υποδομές συμβουλευτικής και αξιολόγησης ανθρώπινου δυναμικού που λειτουργούν «θεραπευτικά» στα συμπτώματα του οικογενειακού καθεστώτος. «Είναι κρίσιμο σημείο η διαδικασία μετάβασης της επιχείρησης και στην επιτυχημένη έκβαση παίζει κεντρικό ρόλο η διατήρηση των ισορροπιών στα μέλη της οικογένειας. Ο κίνδυνος της επιλογής ενός ατόμου με μικρή εμπειρία και ελλιπείς δεξιότητες για μια θέση ευθύνης, απαιτεί ιδιαίτερο χειρισμό εκ μέρους του επιχειρηματία, ειδικά όταν το πέρασμα από το «παλιό» στο «καινούργιο» εμπεριέχει και συναισθηματικά ζητήματα».

Εκτός του μάνατζμεντ και της διαδοχής και παρά τα θετικά βήματα στον τομέα καταπολέμησης της γραφειοκρατίας, «ανάχωμα» για τις οικογενειακές επιχειρήσεις στη χώρα είναι επιπλέον τα:

-θεσμικά ζητήματα (ελλιπής ενημέρωση για τη διαδικασία μεταβίβασης, έκδοση νέας άδειας λειτουργίας), υπό την έννοια ότι δεν υπάρχει ένας κώδικας ενεργειών ο οποίος επιτρέπει την βήμα- βήμα προσέγγιση και υποστήριξη του επιχειρηματία.

-φορολογικά θέματα, (υψηλή φορολογία μεταβίβασης, «άτυπη» μεταβίβαση)

-χρηματοδοτικά προβλήματα (έλλειψη οικονομικών και φορολογικών κινήτρων, προσαρμογή προσωπικού, συρρίκνωση κλάδου ή δραστηριότητας)